Sytuacja migracyjna w Republice Federalnej Niemiec

Sytuacja migracyjna w Republice Federalnej Niemiec

Sytuacja migracyjna w Republice Federalnej Niemiec

Republika Federalna Niemiec jest państwem federacyjnym położonym W zachodniej
i środkowej Europie. Składa się z 16 krajów związkowych, a jego stolicą i największym miastem
jest Berlin. Państwo ma powierzchnię 357 021 km?, natomiast liczba ludności sięga ok. 81,147 mln
osób. Niemcy są najludniejszym państwem w Unii Europejskiej, drugim w Europie i szesnastym
na świecie.

Obecnie w Niemczech mieszka ponad 15 mln osób o pochodzeniu migracyjny. Według
definicji Federalnego Urzędu Statystycznego zalicza się do nich wszystkie osoby, które imigrowały
do Niemiec oraz osoby urodzone w Niemczech, których przynajmniej jedno z rodziców jest imigrantem. W grupie tej ok. 7 mln stanowią cudzoziemcy, natomiast 8 mln otrzymało obywatelstwo
niemieckie — przez naturalizację lub dlatego, że należą do grona 4 mln wysiedleńców posiadających niemieckie pochodzenie. Innymi słowy: co piąty mieszkaniec Republiki Federalnej Niemiec
ma pochodzenie imigranckie.

Na podstawie kryterium celu imigracji można wyodrębnić:
. imigrantów zarobkowych,
. etnicznych Niemców,
. imigrantów z krajów Unii Europejskiej,
. imigrujących z przyczyn humanitarnych.

Po 1945 r. Niemcy doświadczyły fali migracji powrotnych osób pochodzenia niemieckiego,
która zmniejszała się z upływem czasu. Od lat 50 XX w. Republika Federalna Niemiec jest postrzegana głównie jako kraj imigracji zarobkowej, przyczyniła się do tego coraz bardziej chłonna
niemiecka gospodarka. Luki na rynku zaczęli wypełniać pracownicy kontraktowi sprowadzani
z Turcji, Jugosławii, Maroka, Tunezji i Korei. Większość z nich powróciła do swoich krajów pochodzenia, jednak część zdecydowało się pozostać, by żyć i pracować w Niemczech. Na terenie RFN
przebywa także wielu Turków z późniejszej imigracji. Niemcy przekształciły się stopniowo z kraju
przyjmującego migrantów w kraj o uregulowanej imigracji. Najliczniejszą grupę cudzoziemców
w Republice Federalnej Niemiec stanowią obywatele Turcji (1 mln 575 tys.), następnie Polacy
(532 tys.), Grecy (529 tys.), Chorwaci (298 tys.) i Rumuni (205 tys.). Liczbę cudzoziemców
przebywających obecnie na terytorium Niemiec nielegalnie szacuje się na 700 tys. do 1 mln osób.

Podczas wizyty studyjnej pracownicy odwiedzili Federalny Urząd do Spraw Migracji i Uchodźców (Bundesamt fiir Migration und
Fliichtlinge — w skrócie: BAMF) oraz urząd gminy w sąsiednim mieście Erlangen.

W trakcie spotkania w Federalnym Urzędzie do Spraw Migracji i Uchodźców (BAMF)
omówiono zagadnienia związane z historią migracji w powojennej RFN, strukturą organizacyjną urzędu oraz niemiecką polityką dotyczącą uchodźców. Podczas wizyty w urzędzie gminy
w mieście Erlangen, pracownicy WSC MUW mieli możliwość poznania procedur obsługi cudzoziemców w lokalnym urzędzie oraz składania wniosku i załatwiania wszelkich formalności
związanych z legalizacją pobytu cudzoziemców na terenie Niemiec. Była to doskonała okazja, aby
poznać tamtejsze standardy obsługi klienta oraz sposób organizacji informacji dla imigrantów.
Podczas spotkania rozmawiano również o postępowaniu o uzyskanie zezwolenia na pobyt, terminach załatwienia spraw oraz procesie naturalizacji cudzoziemców w Niemczech. Poruszono
także temat problemów związanych z obsługą klienta Wielokulturowego. Obserwacje odnośnie standardów obsługi klienta pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie, iż
standardy obowiązujące w Polsce znacznie różnią się od tych obowiązujących w Niemczech,
proces uzyskania zezwolenia jest znacznie uproszczony, jaki i krótszy czasowo.

Struktura organizacyjna służb migracyjnych, procedury legalizacji
cudzoziemców, rozwiązania prawne zastosowane w Republice Federalnej Niemiec

Kwestie legalizacji pobytu cudzoziemców w Niemczech reguluje ustawa o pobycie, zatrudnieniu i integracji cudzoziemców, która obowiązuje od 1 stycznia 2005 r. Pobyt obywateli
z państw należących do Unii Europejskiej oraz członków ich rodzin, jak również zasady udzielania
azylu lub innych form ochrony regulują odrębne ustawy.

Obywatele państw nienależących do UE, EOG czy Szwajcarii muszą zwracać się z wszelkimi
kwestiami dotyczącymi prawa pobytu do urzędu do spraw cudzoziemców (Ausldnderbehorde)
w swoim mieście lub gminie. Urzędy te są często włączone, tak jak w Erlangen, bezpośrednio
w strukturę urzędu miasta/gminy, który zajmuje się np. sprawami meldunkowymi czy
paszportowymi.

Urzędy do spraw cudzoziemców są zlokalizowane przeważnie w każdym powiecie (Landkreis) i są uprawnione do udzielenia bądź odmowy udzielenia zezwoleń na pobyt czasowy oraz
bezterminowych zezwoleń na pobyt stały i pobyt rezydenta długoterminowego UE, jak również
decydują w kwestiach wydalenia cudzoziemców.

Obywatele państw UE lub EOG zamierzający pozostać w Niemczech zwracają się
z wnioskiem do właściwego urzędu meldunkowego lub urzędu do spraw cudzoziemców
o wydanie zaświadczenie o prawie pobytu, natomiast obywatele państw trzecich mogą ubiegać się o wydanie tytułów pobytowych: zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały
oraz zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE. Zezwolenie na pobyt jest czasowo
ograniczone i wydawane jest osobom, które m.in. chcą kształcić się w Niemczech, pracować lub
ze względów rodzinnych chcą dołączyć do członka rodziny, bądź z przyczyn humanitarnych lub
politycznych chcą pozostać w Niemczech. Zezwolenie na pobyt w celu wykonywania pracy
uprawnia do zatrudnienia u wskazanego pracodawcy, natomiast do jego udzielenia wymagana
jest zasadniczo zgoda Federalnej Agencji Pracy (Bundesagentur fur Arbeit).

Studenci studiów wyższych na niemieckich uczelniach mogą ubiegać się o udzielenie
zezwolenia na pobyt w celu kontynuacji studiów, które jest udzielane na okres od roku do dwóch
lat. Również kandydaci na studia na niemieckiej uczelni, którzy nie zostali jeszcze przyjęci na żadną z uczelni, jednakże spełniają warunki przyjęcia (wykształcenie, umiejętności językowe itp.),
mogą ubiegać się o udzielenie zezwolenia na pobyt, które jest wydawane na okres do 9 miesięcy.
Absolwent niemieckiej uczelni, który ukończył studia i chciałby znaleźć pracę w Niemczech może
otrzymać zezwolenie na pobyt w celu poszukiwania pracy, które jest wydawane na okres do 18
miesięcy. Szczególne zasady obowiązują w stosunku do rodzin obywateli państw trzecich, które
chcą zamieszkać wraz z członkiem swojej rodziny w Niemczech. Oprócz podstawowych warunków
(konieczność posiadania przez członka rodziny przebywającego w Niemczech tytułu pobytowego oraz zapewnienie przez niego odpowiedniego miejsca zamieszkania i pokrycia kosztów utrzymania) przybywający do Niemczech imigrant musi wykazać się podstawową znajomością języka niemieckiego, udokumentowaną zdaniem egzaminu certyfikującego. Wyjątki od tej zasady
obowiązują m.in. dla członków rodzin obywateli posiadających Niebieską Kartę UE oraz dla obywateli Australii, Izraela, Japonii, Kanady i USA.

W przypadku zamiaru pozostania W Niemczech na stałe cudzoziemcy mogą ubiegać się
o udzielenie jednego z dwóch rodzajów zezwoleń pobytowych: zezwolenia na osiedlenie się
i zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE. Aby otrzymać zezwolenie na osiedlenie się
należy przebywać w Niemczech przez okres 5 lat na podstawie stosownych tytułów pobytowych
oraz spełniać pozostałe wymogi (posiadać miejsce zamieszkania, być niekaranym, posiadać
wystarczające środki na utrzymania siebie i swojej rodziny oraz znajomość języka niemieckiego
i podstaw porządku społeczno —prawnego, którą można nabyć np. przez uczestnictwo w kursie
integracyjnym). Zezwolenie na osiedlenie się może zostać również udzielone wcześniej niż
po upływie pięcioletniego pobytu w Niemczech np. absolwenci niemieckich uczelni mogą już po
dwóch latach pobytu wystąpić z wnioskiem o udzielenie ww. zezwolenia, ponadto cudzoziemcy
prowadzący z zadowalającymi wynikami własną działalność gospodarczą mogą już po trzech
latach pobytu uzyskać stosowne zezwolenie. Warunki do udzielenia zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE są podobne jak przy udzieleniu zezwolenia na osiedlenie się. Opisane
tytuły pobytowe są czasowo nieograniczone i uprawniają do wykonywania pracy w Niemczech.

Przyznawanie obywatelstwa niemieckiego cudzoziemcom leży w gestii instytucji
poszczególnych krajów związkowych (Bundeslander), formularz wniosku można otrzymać we
właściwych urzędach do spraw obywatelstwa. Prawo do naturalizacji przysługuje, cudzoziemcowi, który spełnia łącznie następujące warunki: posiada stały pobyt, zdał test wiedzy z zakresy
historii i życia w Niemczech, posiada legalny pobyt w Niemczech co najmniej od 8 lat, zna język
niemiecki, nie jest karany, uznaje demokratyczny porządek ustrojowy wynikający 2 Konstytucji
Republiki Federalnej Niemiec oraz posiada dokument potwierdzający wyjście z posiadanego
obywatelstwa (nie dotyczy wszystkich cudzoziemców). W szczególnych przypadkach przyznanie
niemieckiego obywatelstwa jest możliwe, gdy istnieje interes publiczny w nadaniu danemu
cudzoziemcowi obywatelstwa.

Dzieci cudzoziemców nabywają obywatelstwo z chwilą urodzenia się w Niemczech, jeżeli przynajmniej jedno z rodziców posiada stały pobyt i przebywa co najmniej od 8 lat legalnie w Niemczech. Między 18 a 23 rokiem życia muszą się one zdecydować, czy chcą zachować obywatelstwo
niemieckie czy obywatelstwo rodziców.

Należy zauważyć, iż w Niemczech prawie w każdej gminie są rady i doradcy do spraw
integracji, w niektórych gminach określane jako rady/doradcy ds. cudzoziemców lub doradztwo
migracyjne. Reprezentują one interesy imigrantów, doradzają radzie miasta czy gminy we
wszystkich kwestiach dotyczących imigrantów i integracji. Pomagają ponadto imigrantom
w sprawach pobytowych, kulturowych czy prawnych związanych z procedurą azylową.

Podczas wizyty w Norymberdze mieliśmy okazję zapoznać się z zadaniami i strukturą
Federalnego Urzędu do Spraw Migracji i Uchodźców, który jako główny ośrodek do spraw migracji
i integracji w Niemczech jest odpowiedzialny nie tylko za prowadzenie postępowań w kwestii
udzielania azylu i nadawania statusu uchodźcy, lecz także zajmuje się badaniami dotyczącymi
migracji oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie centralnego rejestru cudzoziemców.
Federalny Urząd jest jednocześnie obecny we wszystkich krajach związkowych poprzez
24 oddziały zamiejscowe, które są odpowiedzialne bezpośrednio za prowadzenie postępowań
azylowych i koordynację zagadnień związanych z integracją na szczeblu lokalnym. Według
danych Urzędu w roku 2013 o azyl w Niemczech ubiegało się ok. 127 tys. osób, najwięcej z nich
przybyło z Syrii, Serbii i Afganistanu.

Obecnie w BAMF i jego oddziałach zamiejscowych jest zatrudnionych około 2 tys. osób,
z tego około połowa pracuje w centrali w Norymberdze. Wspomniany wyżej centralny rejestr
cudzoziemców jest bazą danych o cudzoziemcach, którzy aktualnie przebywają lub przebywali
w Niemczech i składa się z ogólnej bazy danych oraz bazy dotyczącej wniosków wizowych. Dane
w bazie ogólnej są przechowywane w rejestrze z reguły do 10 lat po opuszczeniu przez cudzoziemca terytorium Niemiec, w przypadku nabycia przez cudzoziemca niemieckiego obywatelstwa dane są niezwłocznie usuwane z rejestru.

Od 1 stycznia 2005 r. BAMF koordynuje również wymianę informacji o pobycie cudzoziemców w Niemczech pomiędzy urzędami do spraw cudzoziemców, Federalną Agencją Pracy
oraz niemieckimi przedstawicielstwami za granicą. BAMF jest także odpowiedzialny za formalny kształt kursów integracyjnych dla cudzoziemców i wydaje upoważnienia do przeprowadzenia takich kursów. Niemiecka ustawa o cudzoziemcach wyraźnie reguluje, które grupy
cudzoziemców mają prawo, a które są zobowiązane do uczestnictwa w kursie integracyjnym.
kursy integracyjne są dofinansowywane przez państwo i uczestnicy z reguły uiszczają ryczałtową
opłatę w wysokości 1,20 Euro za godzinę lekcyjną, istnieje też możliwość zwolnienia z ponoszenia opłat za kurs. Kurs integracyjny obejmuje zwykle 660 godzin lekcyjnych i składa się z dwóch
części

Pierwsza część obejmująca 600 godzin lekcyjnych, to lektorat języka niemieckiego, natomiast druga cześć, pozostałe 60 godzin stanowi kurs obejmujący następujące zagadnienia:
człowiek w demokracji, historia i odpowiedzialność, człowiek i społeczeństwo. Celem kursów
integracyjnych jest nabycie przez imigrantów umiejętności swobodnego porozumiewania się
w sytuacjach codziennych i możliwość uczestniczenia w życiu społecznym.

Rzeczpospolita Polska a Republika Federalna Niemiec — porównanie regulacji
prawnych dotyczących legalizacji cudzoziemców i wybranych zagadnień polityki migracyjnej

Problematyka legalizacji cudzoziemców w Niemczech, podobnie jak w Polsce uregulowana jest ustawowo. W obu krajach obowiązuje oddzielna regulacja prawna w następujących
obszarach:

. legalizacji pobytu obywateli państw trzecich (nienależących do Unii Europejskiej

i Europejskiego Obszaru Gospodarczego),

. legalizacji pobytu obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej,
. postępowań o udzielenie azylu lub statusu uchodźcy.

Pierwszy z wymienionych obszarów jest w Niemczech regulowany ustawą o cudzoziemcach, obowiązującą od 1 stycznia 2005 r. W Polsce kwestie te regulowane są obecnie nową ustawą
o cudzoziemcach, która weszła w życie z dniem 1 maja 2014 r.

Obie wymienione wyżej ustawy przewidują trzy główne rodzaje udzielanych zezwoleń
pobytowych dla obywateli państw trzecich, kończące się wydaniem karty pobytu. Są to:

- pobyt czasowy,
- pobyt stały,
- pobyt rezydenta długoterminowego UE.

W roku 2011 w Polsce i w Niemczech, odpowiednio w lipcu i wrześniu wprowadzono jednolity wzór wydawanych kart pobytu. Było to podyktowane implementacją prawa
unijnego dotyczącego ujednolicenia dokumentów pobytowych wydawanych cudzoziemcom.

W założeniu karty pobytu wydawane przez kraje unijne mają zawierać identyczny
zestaw danych, a także być generowane w oparciu o ten sam wzór. Karty mają również zawierać
dwie cechy biometryczne (fotografie i odciski linii papilarnych posiadacza).

W Polsce powyższą regulację zaczęto wprowadzać nieco wcześniej niż w Niemczech,
przy czym podzielono ją na dwa etapy. W pierwszym etapie, w lipcu 2011 r. wdrożono produkcję
kart pobytu zawierających jedną cechę biometryczną tj. zdjęcie. Drugi etap polegający
na umieszczeniu na karcie odcisków linii papilarnych, skorelowano w czasie wraz z wejściem
w życie nowej ustawy o cudzoziemcach — 1 maja 2014 r.

W Niemczech zdecydowano się na nieco późniejszą implementację prawa unijnego
i wdrożono je w pełni, wprowadzając od razu karty pobytu z dwiema cechami biometrycznymi.
Miało to miejsce we wrześniu 2011 r.

Ponadto wykorzystano potencjał kart z wbudowanym chipem, na którym można
zakodować różne dane. Przykładowo na karcie pobytu cudzoziemiec może mieć zakodowany
swój elektroniczny podpis możliwy do wykorzystania przy podpisywaniu dokumentów elektronicznych. Karty zaopatrzone są w kod PIN.

Drugi z wspomnianych na wstępie obszarów, czyli legalizacja obywateli państw
członkowskich Unii Europejskiej, zarówno w Polsce jak i w Niemczech regulowany jest odrębną
ustawą.

Regulacje prawne w zakresie udzielania azylu i statusu uchodźcy w obu krajach najbardziej
różnią się w kontekście integracji i asymilacji cudzoziemców ze społeczeństwem. W Niemczech
aplikujący o azyl lub status uchodźcy należą do kategorii osób zobowiązanych do uczestnictwa
w kursach integracyjnych, w tym językowych. W stosunku do innych kategorii cudzoziemców
(studenci, pracownicy, przybywający z powodów rodzinnych) swoisty nacisk na ich asymilację
i integrację znajduje wyraz w tym, że podczas procedury przedłużania ich zezwoleń na pobyt
czasowy bierze się pod uwagę zarówno ich uczestnictwo, jak i zaangażowanie we wspomniane
kursy.

Wymóg znajomości języka niemieckiego na odpowiednim poziomie dotyczy także
cudzoziemców, którzy zamierzają w ramach łączenia rodzin przybyć na terytorium Republiki
Federalnej Niemiec. Projekt polskiej ustawy o cudzoziemcach pierwotnie również przewidywał wymóg znajomości języka polskiego na odpowiednim poziomie od wybranych kategorii
cudzoziemców, jednakże na etapie prac nad tym projektem ostatecznie zrezygnowano z tego
rozwiązania.

Niemiecki system prawny różni się w wielu kwestiach od polskiego. W dużej części różnice
te wynikają z federacyjnego charakteru państwa niemieckiego. W interesującym nas obszarze
główne różnice dotyczą właściwości miejscowej w sprawach cudzoziemców oraz odmiennego usytuowania poszczególnych organów administracji, których kompetencje obejmują sprawy
cudzoziemców.
W sprawach legalizacji pobytu właściwe są urzędy do spraw cudzoziemców rozmieszczone na obszarze całych Niemiec. W strukturze organizacyjnej urzędu miasta lub gminy liczącej
co najmniej 50 tys. mieszkańców obowiązkowo znajduje się wydział do spraw cudzoziemców.
Takich wydziałów jest w skali całego kraju ponad 600. W Polsce kwestiami legalizacji zajmują
urzędy wojewódzkie w liczbie 16 w skali kraju.

Odmiennie w obu krajach przedstawia się również procedura odwoławcza. W niemieckim
systemie prawnym postępowanie administracyjne w sprawach cudzoziemców jest jednoinstancyjne, wskutek tego do dyspozycji strony niezadowolonej z treści wydanej decyzji
pozostaje tylko skarga do sądu. W polskim systemie prawnym z zasady postępowanie administracyjne jest dwuinstancyjne.

Ze wspomnianej powyżej różnicy wynika kolejna, polegająca na odmienności pozycji
i zadań centralnego urzędu w sprawach cudzoziemców. Z uwagi na dwuinstancyjność, w Polsce
Urząd do Spraw Cudzoziemców zajmuje się między innymi rozpatrywaniem odwołań od decyzji
wojewodów w sprawach legalizacji pobytu. W Niemczech BAMF, będący centralnym urzędem
w sprawach cudzoziemców, zajmuje się w głównej mierze polityką migracyjną i postępowaniami
o udzielenie azylu lub statusu uchodźcy.

Również struktura organizacyjna obu urzędów różni się. BAMF działa na terytorium
krajów związkowych przy pomocy delegatur z centralą mieszczącą się w Norymberdze. Urząd
do Spraw Cudzoziemców nie posiada oddziałów ani delegatur.

Wspomniane wcześniej elementy takie jak kursy integracyjne są bardzo wymownym obrazem
niemieckiej polityki migracyjnej. Zgodnie z jej założeniami cudzoziemiec przyjeżdżający do Republiki Federalnej Niemiec z zamiarem zamieszkiwania na tym obszarze, powinien charakteryzować
się minimum niezbędnych umiejętności językowych i wiedzy na temat goszczącego go kraju.

Subskrybuje zawartość