Wprowadzenie rozwiązań dotyczących wjazdu i pobytu cudzoziemców w celu prowadzenia badań naukowych, odbycia studiów, stażu oraz udziału w wolontariacie w ramach programu wolontariatu europejskiego jest głównym celem nowelizacji. Ustawa przewiduje również zapisy mające na celu wyeliminowanie tzw. „turystyki pobytowej”. Nowe przepisy weszły w życie 27 kwietnia 2019 r.

Ustawa wdraża do polskiego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/801 w sprawie warunków wjazdu i pobytu cudzoziemców w celu prowadzenia badań naukowych, odbycia studiów, szkoleń, udziału w wolontariacie, programach wymiany młodzieży szkolnej lub projektach edukacyjnych oraz podjęcia pracy w charakterze au pair (wersja przekształcona).

Ustawa nie zawiera natomiast przepisów dotyczących przyjmowania młodzieży szkolnej uczestniczącej w wymianie szkolnej lub projektach edukacyjnych oraz przyjmowania cudzoziemców w celu podjęcia pracy w charakterze au pair, jak również w celu udziału w wolontariacie innym niż wolontariat europejski czyli w zakresie fakultatywnego katalogu cudzoziemców objętych dyrektywą.

Wizy krajowe, zezwolenia na pobyt czasowy w celu odbywania studiów, prowadzenia badań naukowych, odbycia stażu lub udziału w wolontariacie w ramach programu wolontariatu europejskiego
Przepisy ustawy o cudzoziemcach przewidują wydawanie wiz krajowych w celu:

– odbycia studiów pierwszego stopnia, drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich albo kształcenia się w szkole doktorskiej, z adnotacją „student” gdy celem pobytu cudzoziemca na terytorium Polski jest podjęcie lub kontynuacja stacjonarnych: studiów pierwszego stopnia, drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich albo kształcenie się w szkole doktorskiej,

– prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych – z adnotacją „naukowiec”,

– odbycia stażu – z adnotacją „stażysta”,

– udziału w programie wolontariatu europejskiego – z adnotacją „wolontariusz”.

Jeśli cudzoziemiec będzie objęty unijnym programem lub programem wielostronnym obejmującym środki w zakresie mobilności lub porozumieniem między przynajmniej dwiema uznanymi instytucjami szkolnictwa wyższego przewidującym mobilność wewnątrzunijną, obok adnotacji „student” lub „naukowiec” w wizie krajowej będzie się także zamieszczać adnotację o tym programie lub porozumieniu.

Ustawa o cudzoziemcach przewiduje także wydawanie zezwoleń na pobyt czasowy dla celów dyrektywy:

– zezwolenie na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach – gdy celem pobytu cudzoziemca na terytorium Polski jest podjęcie lub kontynuacja stacjonarnych: studiów pierwszego stopnia, drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich albo kształcenie się w szkole doktorskiej,

– zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia badań naukowych,

– zezwolenie na pobyt czasowy dla stażystów,

– zezwoleń na pobyt czasowy dla wolontariuszy w celu udziału w programie wolontariatu europejskiego.

W kartach pobytu wydanych w związku z udzieleniem tych zezwoleń będą zamieszczane odpowiednio adnotacje: „student”, „naukowiec”, „stażysta” i „wolontariusz”. Obok adnotacji „student” lub „naukowiec” na karcie pobytu będzie się także zamieszczać adnotację o programie lub porozumieniu przewidującym mobilność wewnątrzunijną.

Ujednolicone zostały warunki wydawania wiz krajowych oraz udzielania zezwoleń na pobyt czasowy we wspomnianych celach, a także przesłanki cofania tych wiz i zezwoleń zgodnie z wymogami wdrażanej dyrektywy.

Wymóg zatwierdzenia podmiotu przyjmującego
Warunkiem wydania wizy krajowej lub udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w ww. celach będzie zatwierdzenie danej jednostki przyjmującej – jednostki prowadzącej studia (z wyłączeniem określonych kategorii), jednostki naukowej, organizatora stażu lub jednostki organizacyjnej, na rzecz której cudzoziemiec ma wykonywać świadczenia jako wolontariusz. W przypadku jednostek prowadzących studia, które nie będą podlegały obowiązkowi zatwierdzenia, wymogiem wydania wizy krajowej lub udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w celu studiów będzie brak wydania decyzji o zakazie przyjmowania cudzoziemców (o której mowa w art. 144a ust. 1 ustawy o cudzoziemcach). Obowiązek zatwierdzenia nie będzie dotyczył uczelni akademickich[3] i uczelni zawodowych[4] będących publicznymi uczelniami zawodowymi, uczelni wojskowych, uczelni służb państwowych oraz uczelni prowadzonych przez kościoły i związki wyznaniowe, których stosunek do Rzeczypospolitej Polskiej reguluje umowa międzynarodowa lub ustawa.

Zatwierdzenie ww. jednostek będzie następowało na wniosek tych podmiotów. Decyzję w tym zakresie będzie wydawał minister właściwy do spraw wewnętrznych po uzyskaniu informacji od określonych organów oraz po zasięgnięciu opinii właściwego ministra. Zatwierdzenie będzie wydawane na okres zasadniczo 5 lat (albo zasadniczo 2 lat w przypadku organizatora stażu oraz jednostki organizacyjnej, na rzecz której cudzoziemiec ma wykonywać świadczenia jako wolontariusz) z możliwością przedłużania następnie tych okresów.

Wymóg zatwierdzenia jednostek prowadzących studia dla potrzeb wydawania wiz i udzielania zezwoleń na pobyt czasowy będzie stosowany od roku akademickiego 2019/2020 czyli od 1 października 2019 r. Również w przypadku złożenia wniosku o wydanie wizy krajowej lub zezwolenia na pobyt czasowy w celu studiów przed dniem wejścia w życie ustawy.

Wymóg zatwierdzenia jednostki naukowej (na zasadach określonych w nowelizacji), organizatora stażu lub jednostki organizacyjnej, na rzecz której cudzoziemiec ma wykonywać świadczenia jako wolontariusz będzie stosowany w przypadku złożenia wniosku o wydanie wizy krajowej lub zezwolenia na pobyt czasowy po dniu wejścia w życie ustawy (po 27 kwietnia 2019 r.).

Zatwierdzenia jednostek naukowych na podstawie dotychczasowych przepisów przed dniem wejścia w życie nowelizacji ustawy, zachowają ważność na okresy określone w decyzjach o zatwierdzeniu.

Zmiana dotycząca kursów przygotowawczych do studiów
Wiza krajowa z adnotacją „student” oraz zezwolenie na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach będą mogły zostać udzielone także cudzoziemcom, którzy zamierzają odbyć kurs przygotowawczy do podjęcia nauki (na stacjonarnych studiach pierwszego stopnia, drugiego stopnia lub jednolitych studiach magisterskich lub do kształcenia się w szkole doktorskiej). W zależności czy będą obywatelami państw określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów oraz w razie wydania takiego rozporządzenia.

Koszty zamieszkania cudzoziemca w Polsce
W ustawie przewidziano, iż przy badaniu posiadania wystarczających środków finansowych na pokrycie kosztów utrzymania przez cudzoziemca ubiegającego się o wydanie wizy krajowej lub udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w celach objętych dyrektywą 2016/801, będą brane pod uwagę koszty zamieszkania cudzoziemca w Polsce.

Mobilność studentów, mobilność krótkoterminowa i długoterminowa naukowców oraz członków ich rodzin
Celem dyrektywy 2016/801 wdrażanej przez ustawę jest zachęcenie do przyjazdu do Unii Europejskiej wysoko wykwalifikowanych obywateli państw trzecich, a w szczególności naukowców oraz studentów. Ponadto, promowanie Unii jako atrakcyjnego miejsca do badań i innowacji, zwiększanie jej szans w globalnej rywalizacji o talenty oraz poprawa unijnej konkurencyjności. Będzie to realizowane przez szereg rozwiązań prawnych przewidzianych ustawą takich jak możliwość korzystania przez cudzoziemców z:

– mobilności studenta przez okres do 360 dni,

– mobilności krótkoterminowej naukowca oraz członka jego rodziny przez okres do 180 dni w dowolnym okresie liczącym 360 dni – na podstawie odpowiedniego zezwolenia pobytowego lub wizy długoterminowej wydanej w innym państwie członkowskim i po spełnieniu przewidzianych wymogów,

– mobilności długoterminowej naukowca oraz członka jego rodziny po udzieleniu zezwolenia na pobyt czasowy w celu mobilności długoterminowej naukowca oraz zezwolenia na pobyt czasowy w celu mobilności długoterminowej członka rodziny naukowca.

Mobilność studenta będzie rozumiana jako mobilność studenta lub doktoranta objętego programem unijnym lub programem wielostronnym obejmującym środki w zakresie mobilności lub porozumieniem między przynajmniej dwiema instytucjami szkolnictwa wyższego, przewidującym mobilność wewnątrzunijną przez okres nieprzekraczający 360 dni w każdym państwie członkowskim.

Mobilność krótkoterminowa naukowca oraz członka jego rodziny będzie rozumiana jako mobilność przez okres nieprzekraczający 180 dni w dowolnym okresie liczącym 360 dni w każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

Mobilność długoterminowa naukowca oraz członka jego rodziny będzie rozumiana jako mobilność przez okres przekraczający 180 dni w danym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

Warunki skorzystania przez cudzoziemca z mobilności studenta na terytorium Polski będą następujące:

celem pobytu na terytorium Polski cudzoziemca będącego studentem lub doktorantem jest kontynuacja lub uzupełnienie studiów podjętych na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
cudzoziemiec jest objęty programem unijnym lub programem wielostronnym obejmującym środki w zakresie mobilności lub porozumieniem między przynajmniej dwiema instytucjami szkolnictwa wyższego przewidującym mobilność wewnątrzunijną;
posiadany przez cudzoziemca dokument pobytowy (o którym mowa w art. 1 ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 1030/2002) lub wiza długoterminowa, wydane przez inne państwo członkowskie Unii Europejskiej, zawiera adnotację „student”;
okres pobytu na terytorium Polski w celu kontynuacji lub uzupełnienia studiów podjętych na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej nie przekracza 360 dni;
Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców otrzyma odpowiednie zawiadomienie i dokumenty o zamiarze korzystania przez cudzoziemca z tej mobilności od spełniającej wymogi jednostki prowadzącej studia mającej siedzibę na terytorium Polski;
brak wydania przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców decyzji o sprzeciwie w terminie 30 dni (ten warunek będzie stosowany dopiero po upływie 60 dni od dnia wejścia w życie ustawy).
Warunki skorzystania przez cudzoziemca z mobilności krótkoterminowej naukowca oraz członka jego rodziny na terytorium Polski będą następujące:

celem pobytu na terytorium Polski cudzoziemca będącego naukowcem jest prowadzenie części badań naukowych lub prac rozwojowych w jednostce naukowej mającej siedzibę na terytorium Polski zatwierdzonej przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, a celem pobytu członka rodziny naukowca jest pobyt wraz z tym naukowcem;
posiadany przez cudzoziemca dokument pobytowy (o którym mowa w art. 1 ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 1030/2002) lub wiza długoterminowa, wydane przez inne państwo członkowskie Unii Europejskiej, zawiera adnotację „naukowiec”, a członek rodziny naukowca posiada zezwolenie pobytowe w celu połączenia się z rodziną oraz dokument pobytowy, wydane przez to państwo członkowskie UE;
Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców otrzyma odpowiednie zawiadomienie i dokumenty o zamiarze korzystania przez cudzoziemca z tej mobilności od jednostki naukowej mającej siedzibę na terytorium Polski zatwierdzonej przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych;
brak wydania przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców decyzji o sprzeciwie w terminie 30 dni (ten warunek będzie stosowany dopiero po upływie 60 dni od dnia wejścia w życie ustawy).
Korzystanie w innym niż Polska państwie członkowskim UE z mobilności studenta, mobilności krótkoterminowej i długoterminowej naukowca, przez cudzoziemców posiadających wydane przez władze polskie wizy krajowe lub karty pobytu z adnotacją „student” lub „naukowiec” oraz mobilność krótkoterminowa i długoterminowa członków rodziny naukowców są uregulowane przez przepisy prawa poszczególnych państw członkowskich UE.

Cudzoziemiec posiadający wydane przez władze polskie wizę krajową (w celu odbycia studiów pierwszego stopnia, drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich albo kształcenia się w szkole doktorskiej) z adnotacją „student” lub zezwolenie na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach będzie mógł skorzystać z mobilności studenta w innym państwie członkowskim UE. W takim przypadku obowiązkiem będzie zawiadomienie o takim zamiarze właściwego organu państwa członkowskiego oraz Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców (o ile przepisy obowiązujące w tym państwie członkowskim przewidują wymóg takiego zawiadomienia). Obowiązek zawiadomienia będą mieli:

– jednostka prowadząca studia, w której cudzoziemiec odbywa studia, mająca siedzibę na terytorium Polski lub

– jednostka prowadząca studia, w której cudzoziemiec zamierza odbywać studia, mająca siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym cudzoziemiec zamierza korzystać z mobilności lub

– cudzoziemiec zamierzający korzystać z mobilności.

Cudzoziemiec posiadający wydane przez władze polskie wizę krajową w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych lub zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia badań naukowych będzie mógł skorzystać z mobilności krótkoterminowej lub długoterminowej naukowca w innym państwie członkowskim UE. W takim przypadku obowiązkiem będzie zawiadomienie o takim zamiarze właściwego organu państwa członkowskiego oraz Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców (o ile przepisy obowiązujące w tym państwie członkowskim przewidują wymóg takiego zawiadomienia). Obowiązek zawiadomienia będą mieli:

– jednostka naukowa, w której ten cudzoziemiec prowadzi badania naukowe lub prace rozwojowe, mająca siedzibę na terytorium Polski lub

– instytucja naukowa, w której cudzoziemiec zamierza prowadzić badania naukowe lub prace rozwojowe, mająca siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym cudzoziemiec zamierza korzystać z mobilności lub

– cudzoziemiec zamierzający korzystać z mobilności.

Cudzoziemiec będący członkiem rodziny naukowca posiadający wydane przez władze polskie zezwolenie na pobyt czasowy (o którym mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy o cudzoziemcach) będzie mógł skorzystać z mobilności krótkoterminowej lub długoterminowej członka rodziny naukowca w innym państwie członkowskim UE. W takim przypadku obowiązkiem będzie zawiadomienie o takim zamiarze właściwego organu państwa członkowskiego oraz Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców (o ile przepisy obowiązujące w tym państwie członkowskim przewidują wymóg takiego zawiadomienia). Obowiązek zawiadomienia będą mieli:

– naukowiec, którego członkiem rodziny jest ten cudzoziemiec lub

– jednostka naukowa, w której naukowiec prowadzi badania naukowe lub prace rozwojowe, mająca siedzibę na terytorium Polski lub

– instytucja naukowa, w której naukowiec ten zamierza prowadzić badania naukowe lub prace rozwojowe, mająca siedzibę w tym innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.

Zezwolenia na pobyt czasowy po zakończeniu studiów lub badań naukowych
Ustawa przewiduje udzielanie zezwolenia na pobyt czasowy w celu umożliwienia studentom oraz naukowcom poszukiwania na terytorium Polski pracy lub planowania rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej. Będzie ono wydawane po zakończeniu studiów lub badań naukowych, jednorazowo na okres 9 miesięcy.

Dostęp studentów i naukowców do polskiego rynku pracy
Ustawa zapewnia możliwości wykonywania na terytorium Polski pracy przez naukowców oraz studentów lub doktorantów posiadających wydane przez władze polskie wizę krajową lub kartę pobytu z adnotacją „student” lub „naukowiec”. Możliwości takie będą również mieli naukowcy oraz studenci lub doktoranci korzystający z mobilności wewnątrzunijnej na terytorium Polski. Dodatkowo przewidziano zwolnienie z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę dla cudzoziemców, którzy uzyskają zezwolenie na pobyt czasowy po zakończeniu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych w celu poszukiwania w Polsce pracy lub planowania założenia działalności gospodarczej. Z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zwolniono także członków rodziny naukowca posiadających zezwolenie na pobyt czasowy w celu mobilności długoterminowej.

Poza zakresem wdrażania dyrektywy – rozwiązania mające na celu wyeliminowanie tzw. „turystyki pobytowej”
Ustawa przewiduje ponadto nowe podstawy odmowy wszczęcia postępowania w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy i pracę oraz zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji. Związane są one z deklarowanym pierwotnie przez cudzoziemca celem wjazdu na terytorium Polski. Odmowa wszczęcia ww. postępowań będzie dotyczyła cudzoziemców przebywających w Polsce na podstawie:

– wizy Schengen lub wizy krajowej wydanych przez władze polskie w celu turystycznym lub w celu odwiedzin u rodziny lub przyjaciół;

– wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen w celu turystycznym lub w celu odwiedzin u rodziny lub znajomych.