Sytuacja cudzoziemców w Republice Czeskiej

Republika Czeska leży W centrum Europy i zajmuje powierzchnię 78 866 km. Przełomową
datą w najnowszej historii Czech jest 1 stycznia 1993 r., kiedy nastąpił rozpad Czechosłowackiej Republiki Federalnej na dwa niezależne państwa — Republikę Czeską i Republikę Słowacką.
Kultura, język jak i historia po 1945 r. sprawiają, że doświadczenia Czech i Polski są sobie bliskie.
W roku 1989 w każdym z państw rozpoczęły się ważne przemiany ustrojowe, w 2004 roku
razem weszliśmy do Unii Europejskiej, a później dołączyliśmy do strefy Schengen. Podobieństwa
związane nie tylko z bliskością kulturową, ale także historyczną wyjaśniają wybór Czech jako
miejsca pierwszej wizyty studyjnej.

Republika Czeska jest demokracją parlamentarną na czele której stoi prezydent z rządem
jako organem wykonawczym i dwuizbowym parlamentem. Podział administracyjny kraju wydziela
14 regionów, w tym stolicę kraju Pragę, które są jednostkami samorządu terytorialnego z własną
administracją. Czechy, w związku ze swoim staraniami o członkostwo w Unii Europejskiej i NATO,
dokonały olbrzymich zmian mających na celu integrację z rynkami światowymi i demokratyzację
państwa.

Republika Czeska jako kraj imigracyjny ma stosunkowo krótką historię. Państwo ukryte
za „żelazną kurtyną” nie było miejscem atrakcyjnym dla migrantów poszukujących lepszych
warunków życiowych, czy też bezpiecznego miejsca ze względu na sytuację w kraju pochodzenia. Warto wspomnieć o greckich uchodźcach politycznych szukających schronienia w państwach
socjalistycznych Europy Środowej pod koniec lat 40., którzy znaleźli pomoc na terytorium
Czechosłowacji.

Za kluczową grupę cudzoziemców przyjeżdżających do Czechosłowacji w okresie
1956-1989 uznaje się obywateli Socjalistycznej Republiki Wietnamu, którzy migrowali
na podstawie umów bilateralnych o wymianie studenckiej oraz doszkalaniu kadr pracowniczych w ramach pomocy międzynarodowej. W tym czasie Czechosłowacja przyjmowała wykwalifikowanych robotników oraz studentów kierunków technicznych na staże naukowe. Program
wymiany studentów i pracowników stał się fundamentem obecnej migracji ekonomicznej,
chociaż jej charakter i cel jest różny od tego z drugiej połowy XX w. Stażyści przyjeżdżający
do Czechosłowacji chcieli wówczas uzyskać wiedzę oraz umiejętności umożliwiające lepsze życie
w Wietnamie dla nich oraz ich rodzin.
Negatywnym skutkiem instytucjonalnego charakteru realizacji tych umów międzyrządowych była
izolacja cudzoziemców.

Dopiero zmiany następujące po 1993 roku, sprawiły, że liczba migrantów w Czechach
wzrosła, na skutek emigracji ekonomicznej i politycznej.
W latach dziewięćdziesiątych Czechosłowacja, a następnie Republika Czeska, była przede
wszystkim krajem tranzytowym dla cudzoziemców, chcących emigrowac do państw zachodnio—
europejskich. W tym okresie nie stworzono jednak oficjalnej polityki migracyjnej państwa ani
koncepcji integracji.

Pierwszą regulacją prawną dotyczącą uregulowań statusu cudzoziemców zamieszkujących
w Czechach była ustawa o cudzoziemcach z dnia 30 listopada 1999 r., która weszła w życie
w dniu 1 stycznia 2000 r.

W tym miejscu należy wspomnieć, iż cudzoziemcy, przebywający w chwili wejścia
w życie ustawy o cudzoziemcach na terytorium Czech — głównie obywatele Wietnamu byli
w związku ze zniesieniem umów międzynarodowych, na podstawie których wjechali do Europy,
zobowiązani do powrotu do kraju pochodzenia. Większość z nich pozostała jednak na terenie
Republiki Czeskiej i starała się uregulować swój pobyt zgodnie z nowym ustawodawstwem.
Przepisy ustawy umożliwiły bowiem przybycie ich najbliższych do Czech w celu połączenia
z rodziną. Zjawisko to przyczyniło się do znacznego wzrostu społeczności wietnamskiej na tym
terytorium, ponadto zwyczajowo dobre kontakty wietnamsko-czechosłowackie w sposób
pozytywny wpłynęły na wizerunek Czech jako kraju perspektywicznego dla imigrantów.
Obecnie obywatele Wietnamu są jedną z najliczniejszych grup cudzoziemców przebywających
na terytorium Republiki Czeskiej.

Czechy liczą ponad 10 milionów mieszkańców. Natomiast dane uzyskane w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Republiki Czeskiej wskazują, że całkowita liczba cudzoziemców tam
mieszkających szacowana jest na 438 tys., z czego ponad 170 tys. to stali rezydenci naszego
południowego sąsiada.

Najliczniejszą grupę Cudzoziemców przebywających legalnie w Czechach stanowią
obywatele Ukrainy (131 tys.), dalsze miejsca zajmują obywatele Słowacji (76 tys.), Wietnamu
(60 tys.), Rosji (32 tys.) i Polski (18 tys.). Trudno precyzyjnie określić liczbę nielegalnych imigrantów
w Czechach, jednak z dostępnych informacji wynika, że w 2013 r. osiągnęła ona liczbę ponad 4300
osób, co w porównaniu z ubiegłymi latami wskazuje na tendencję wzrostową — w raporcie z 2008 r.
opublikowanym przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Czeskiej Ministersvo Vintra
Ceske Republiky) liczbę nielegalnych imigrantów określono na 3829 osób.
Osobom przebywającym na terytorium Czech nielegalnie nie przysługują żadne świadczenia socjalne, co więcej cudzoziemcy ci często z obawy przed konsekwencjami prawnymi nie
zwracają się o pomoc do organizacji pozarządowych, zatem faktyczna liczba cudzoziemców
nielegalnie przebywających w Czechach nie jest znana.

Podczas wizyty w Pradze delegacja Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie odwiedziła siedzibę Międzynarodowej Organizacji do Spraw Migracji, gdzie rozmawiano
o sytuacji cudzoziemców mieszkających w Czechach, o procedurze dotyczącej uzyskania zezwolenia na pobyt, terminach załatwienia spraw oraz roli pełnomocników w procesie legalizacji i naturalizacji cudzoziemców. Podjęto również temat problemów jakie napotykają cudzoziemcy mieszkający w Czechach.

W trakcie spotkania w czeskim Ministerstwie Spraw Wewnętrznych dyskutowano nad
problemem nielegalnych imigrantów oraz jego rozwiązaniem praktykowanym przez stronę
czeską i polską. Szczególnie ciekawym punktem rozmów było omówienie ostatniej abolicji
w Polsce, gdyż takie rozwiązanie nie było nigdy praktykowane w Czechach w związku z faktem,
że władze czeskie nie uznawały migracji za kwestię istotną społecznie i politycznie.

Pracownicy Urzędu Wojewódzkiego odwiedzili także dwa punkty przyjęć cudzoziemców,
w których można złożyć wnioski o uzyskanie legalnego pobytu w Czechach. Była to niepowtarzalna okazja by poznać warunki obsługi interesantów, sprawdzić dostępność uzyskania przez nich
informacji (także w języku angielskim), jak również stopień skomplikowania formularzy, które
wypełnić musi cudzoziemiec.

Struktura organizacyjna służb migracyjnych, procedury legalizacji
cudzoziemców, rozwiązania prawne zastosowane w Republice Czeskiej

Wjazd i pobyt cudzoziemców na terytorium Republiki Czeskiej reguluje ustawa z dnia
30 listopada 1999 r., nr 326/1999. Będąc częścią obszaru Schengen od 21 grudnia 2007 r.
Czechy w pełni stosują się do przepisów z tak zwanego dorobku Schengen.
W Republice Czeskiej, podobnie jak w Polsce, procedury legalizacyjne różnią się znacznie
w zależności od tego czy dotyczą obywateli krajów Unii Europejskiej i krajów stowarzyszonych,
czy też imigrantów przybywających z państw trzecich. Dla tych pierwszych przekroczenie granicy
Czech może nastąpić w dowolny sposób na podstawie tylko i wyłącznie potwierdzającego obywatelstwo kraju UE lub kraju stowarzyszonego. Od obywateli państw trzecich wymaga się posiadania paszportu i wizy. Co ciekawe, od 26 czerwca 2012 r. małoletni bez względu na wiek, muszą
posiadać własny paszport.

Pobyt na terytorium Czech obywateli UE nie wiąże się z wieloma formalnościami.
Pobyt do miesiąca nie wymaga nawet zgłoszenia. Jeżeli cudzoziemiec chce przebywać na terytorium Republiki Czeskiej ponad miesiąc powinien zgłosić swój pobyt w lokalnym posterunku
Policji do Spraw Cudzoziemców Natomiast pobyt powyżej trzech miesięcy wymaga rejestracji
w urzędzie będącym pod jurysdykcją Ministra Spraw Wewnętrznych.

Do zarejestrowania pobytu potrzebny jest:
. wypełniony wniosek (dostępny w urzędach i na stronie Ministra Spraw Wewnętrznych),
- ważny dokument podróży,
. jedna fotografia,
. ubezpieczenie medyczne,
. dokument potwierdzający prawo do lokalu.

Procedura trwa około 30 dni i cudzoziemiec jest informowany za pośrednictwem poczty
elektronicznej albo telefonicznie p możliwości odbioru dokumentu.

W przypadku cudzoziemców przybywających z państw trzecich, podobnie jak w Polsce,
procedura jest znacznie bardziej Skomplikowana.

Przede wszystkim aby mogli wjechać na teren Republiki Czeskiej wymagane jest
posiadanie przez nich wizy. Są to głównie wizy krótkoterminowe — do 90 dni, wydawane przez
konsulów Republiki Czeskiej. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest złożenie poza granicami
Czech wniosku o wizę długookresową. Wizy długoterminowe są wydawane na wniosek zainteresowanego przez Ministra Spraw Wewnętrznych.

Wnioski składa się lokalnych oddziałach Urzędu podległego Ministrowi. Jest to odpowiednik polskiej wizy krajowej D.
Wizy długoterminowe wydawane są ze względu na:
. studia,
. zatrudnienie,
. prowadzenie działalności gospodarczej,
. łączenie rodzin,
. prowadzenie działalności kulturalnej.
W celu otrzymania wizy długoterminowej należy przedstawić:
. wypełniony wniosek (dostępny w urzędach i na stronie Ministra Spraw Wewnętrznych),
. ważny dokument podróży,
. dwie fotografie,
. dokument potwierdzający prawo do lokalu,
. dokumenty świadczące o celu pobytu,
. środki finansowe,
. wyciąg z rejestru karnego kraju pochodzenia lub z kraju, z którego cudzoziemiec
przybywa (w przypadku gdy mieszkał tam ponad 3 lata),
. raport medyczny o stanie zdrowia,
. ubezpieczenie medyczne.

Po przybyciu do Republiki Czeskiej cudzoziemcy przybywający z krajów trzecich
muszą zarejestrować swój pobyt w ciągu trzech dni roboczych w lokalnym posterunku
Policji do Spraw Cudzoziemców. Jeśli przybywają po dokument stwierdzający ich prawo
do czasowego lub stałego pobytu muszą się zgłosić do urzędu podległego Ministrowi Spraw
Wewnętrznych, by zostawić swoje dane biometryczne. Są również zobowiązani do informowania
o wszelkich istotnych zmianach dotyczących ich statusu, a więc zawarcia związku małżeńskiego,
zmianie miejsca pobytu, zmianach dokumentów podróży itp.

Cudzoziemiec, któremu kończy się ważność wizy, a chce pozostać w Czechach może
ubiegać się o pozwolenia na pobyt długookresowy. Pozwolenie na pobyt długookresowy jest wy—
dawane na pobyt przekraczający 90 dni. Najczęściej pozwolenia te są wydawane na rok lub dwa
lata z tych samych powodów co wizy długoterminowe.

Członkowie rodziny cudzoziemca posiadającego status rezydenta mogą otrzymać
pozwolenie na pięć lat.

Aby otrzymać pozwolenie na pobyt należy przedstawić dokumenty takie
jak W przypadku wizy długoterminowej. Wniosek wraz z dokumentami składa się osobiście
w lokalnym urzędzie podlegającym Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Wszystkie dokumenty
są składane w języku czeskim lub powinny być przetłumaczone przez tłumacza. Od cudzoziemców pobiera się dane biometryczne. O możliwości odbioru decyzji są powiadamiani
za pośrednictwem poczty elektronicznej bądź telefonicznie.

Rzeczpospolita Polska a Czeska Republika — porównanie regulacji prawnych
dotyczących legalizacji cudzoziemców i wybranych zagadnień polityki migracyjnej

Zasady i warunki wjazdu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, pobytu oraz wyjazdu
z tego terytorium obywateli państw członkowskich UE, obywateli członkowskich Europejskiego
Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) — stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym,
obywateli Konfederacji Szwajcarskiej (zwanych dalej obywatelami UE), a także członków rodzin
ww. obywateli, reguluje ustawa z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin.

Obywatel UE, Norwegii, Islandii, Lichtensteinu, Szwajcarii (dalej zwany obywatelem UE)
może wjechać i przebywać na terytorium RP do 3 miesięcy na podstawie ważnego dokumentu
podróży lub innego ważnego dokumentu potwierdzającego jego tożsamość i obywatelstwo.
Członek rodziny niebędący obywatelem UE może wjechać na terytorium RP na podstawie ważnego dokumentu podróży oraz wizy, jeżeli jest ona wymagana.

W Republice Czeskiej zasady i warunki wjazdu cudzoziemców reguluje ustawa nr 326/19.
W jej myśl obywatele UE, Konfederacji Szwajcarskiej, EFTA oraz EOG zobowiązani są do zarejestrowania się w lokalnym posterunku Policji do Spraw Cudzoziemców, jeżeli zamierzają
przebywać dłużej niż miesiąc. „Urzędem zajmującym się legalizacją pobytu jest Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i podlegające mu lokalne urzędy administracyjne. Zarówno w Polsce
jak i w Czechach do procedury wymagane są podobne dokumenty: wniosek, ważny dokument
podróży, fotografie, ubezpieczenie medyczne i dokument potwierdzający prawo do lokalu; decyzję
otrzymuje się w ciągu 30 dni.

Zasady i warunki wjazdu na terytorium RP, przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim
i wyjazdu cudzoziemców niebędących obywatelami UE reguluje ustawa o cudzoziemcach z dnia
12 grudnia 2013 r.

Zgodnie z nią cudzoziemiec może przekroczyć granicę i przebywać na terytorium RP jeżeli posiada:
. ważny dokument podróży,
. ważną wizę lub inny ważny dokument uprawniający do wjazdu i pobytu na tym
terytorium, jeżeli są wymagane,
. zezwolenie na wjazd do innego państwa lub zezwolenie na pobyt w innym państwie,
jeżeli zezwolenia takie są wymagane w przypadku przejazdu tranzytem.

W dniu 21 grudnia 2007 r. Czechy i Polska znalazły się w grupie krajów, które dołączyły
do Układu z Schengen — porozumienia, które znosi kontrolę osób przekraczających granice między
państwami członkowskimi układu, a w zamian za to wzmacnia współpracę w zakresie bezpieczeństwa i polityki azylowej (dot. również współpracy przygranicznej). W związku
z tym oprócz wiz krajowych, wydawanych ze względu na różne okoliczności (studia, praca,
połączenie z rodziną, odwiedziny) wydawana jest wiza Schengen pozwalająca na tranzyt przez
terytorium państw Schengen. Zarówno w Polsce jak i Czechach pozwolenie na pobyt długo-
okresowy jest wydawane na pobyt przekraczający 90 dni.

Po przybyciu do Republiki Czeskiej cudzoziemcy przybywający z krajów trzecich muszą zarejestrować swój pobyt w ciągu trzech dni roboczych w lokalnym posterunku Policji do Spraw
Cudzoziemców. W Polsce przepisy nie przewidują podobnego nakazu. Zarówno w Polsce
jak i Czechach dokumenty Iegalizacyjne wypełnia się w języku ojczystym oraz obowiązkowe jest
oddanie danych biometrycznych.

Według danych opublikowanych przez polski Urząd do Spraw Cudzoziemców oraz
czeskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych najliczniejszą grupą cudzoziemców ubiegającą się
o legalny pobyt są:

. w Polsce obywatele Ukrainy, Chin, Wietnamu i Białorusi;
. w Czechach obywatele Ukrainy, Słowacji, Wietnamu i Rosji.

Obecność obywateli Ukrainy, Słowacji czy Rosji wśród cudzoziemców najliczniej
przybywających do Republiki Czeskiej nie jest niczym zaskakującym ze względu na bliskość
geograficzną, natomiast niesłabnące zainteresowanie obywateli Chin czy Wietnamu jest zjawiskiem bardzo ściśle powiązanym z relacjami politycznymi, gospodarczymi i kulturowymi, jakie
łączyły Polską Rzeczpospolitą Ludową i Czechosłowacka Republikę Socjalistyczną z Socjalistyczną
Republiką Wietnamu czy Chińską Republiką Ludową.

Początki współpracy Polsko — Wietnamskiej sięgają roku 1950 kiedy to Polska i inne kra—
je bloku komunistycznego uznały istnienie Demokratycznej Republiki Wietnamu. Od 1954
roku Polska nawiązała pełne stosunki dyplomatyczne i kontakty handlowe z komunistyczną
północą. Początkowo współpraca opierała się w większości na pomocy medycznej i żywnościowej dla postkolonialnej północy i regulowaniu podstaw wzajemnych relacji. W latach 50. rozpoczęto jednak niewielką wymianę barterową, ale prawdziwa współpraca gospodarcza pomiędzy
naszymi krajami rozpoczyna się w roku 1965 podpisaniem umowy pomiędzy rządem PRL i rządem
DRW o współpracy gospodarczej i pomocy dla DRW. Od tego czasu datuje się gwałtowny wzrost
dynamiki wzajemnych stosunków gospodarczych. Pod koniec lat 60. podpisano bowiem szereg
umów o pomocy gospodarczej, wymianie naukowo—technicznej, szkoleniu kadr technicznych oraz
kształceniu studentów i doktorantów w wyższych uczelniach polskich i czechosłowackich. Byli to
przede wszystkim studenci i doktoranci, którzy po ukończeniu nauki pozostali w Polsce i Czechach,
rozpoczęli tu pracę, założyli rodziny i wykształcili dzieci.

Warunki zatrudnienia cudzoziemców na terenie Republiki Czeskiej określa ustawa o zatrudnieniu z 2004 r. Obywatele UE, obszaru EOG i Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkowie ich
rodzin są zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. W Polsce dokumentem
właściwym jest ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 20 kwietnia 2004 r.
Zarówno w Czechach jak i w Polsce cudzoziemcy mogą być aktywni zawodowo w dwojaki sposób
- jako pracownicy albo jako przedsiębiorcy. Oznacza to, że mogą zakładać spółki oraz prowadzić
działalność gospodarczą. W Czechach można prowadzić firmę również w przypadku, gdy posiada
się zezwolenie na zamieszkanie z innego tytułu, np. studia czy łączenie rodzin, pod warunkiem
kontynuowania pierwotnej przesłanki pobytu. Osoby przebywające na terenie Czech ze względu
na prowadzenie firmy zobligowane są do płacenia podatków i składek na ubezpieczenie zdrowotne przez cały okres pobytu. Przy przedłużeniu zezwolenia na zamieszkanie, ze względu
na prowadzenie firmy niezbędne jest posiadanie wystarczających środków na koncie.

Republika Czeska broni swego rynku pracy, do którego pierwszeństwo mają obywatele
Czech i UE. Podobnie jak w Polsce funkcjonują tam urzędy pracy, które prowadzą rejestry osób
bezrobotnych, organizują szkolenia oraz w określonych przypadkach wypłacają zasiłki dla bezrobotnych. Ponadto za zgodą Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych na rynku funkcjonują prywatne
agencje zatrudnienia, które pośredniczą w zatrudnieniu cudzoziemców posiadających zezwolenia
na zamieszkanie na czas oznaczony. Agencje świadczą swoje usługi bezpłatnie lub też odpłatnie;
wówczas opłata jest pobierana jedynie od pracodawców, a nie od osób fizycznych poszukujących
pracy. Cudzoziemcy mogą szukać pracy również przez Internet, ale nie wszystkie oferty są dla nich
dostępne np. pracodawca sam może zdecydować czy na jego ogłoszenie może aplikować cudzoziemiec. Strona internetowa dostępna jest w języku czeskim, ukraińskim i angielskim.

W Republice Czeskiej nie istnieje lista preferowanych zawodów, wykonywanie których
ułatwia otrzymanie zezwolenia na pracę. W przypadku zmiany lub utraty pracy imigrant
może skorzystać z 60 dni ochrony, zanim uzyska nowe zezwolenie na pracę. Dotyczy to jednak
jedynie przypadków gdy cudzoziemiec traci pracę nie ze swojej winy. W pozostałych przypadkach
przerwa między zezwoleniami i przedłużeniami zezwoleń jest niedopuszczalna.

Jak wspomniano powyżej Republika Czeska bardzo chroni swój rynek pracy, pierwszeństwo w zatrudnieniu zawsze mają obywatele Czech oraz UE. W Polsce takie traktowanie
odebrane byłoby jako dyskryminacja, a nie ochrona rynku pracy. W ramach dwustronnych
umów z: Białorusią, Gruzją, Mołdawią, Rosją, Ukrainą i Republiką Armenii obywatele
wymienionych państw mogą podejmować pracę w każdej branży, bez obowiązku uzyskiwania
zezwolenia na pracę przez okres 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy. Zatrudnienie takie
odbywa się na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi, złożonego przez polskiego pracodawcę i zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy. W Czechach
taka możliwość nie istnieje, wszyscy cudzoziemcy traktowani są w równy sposób jeżeli chodzi
o dostęp do rynku pracy. Cudzoziemiec zatrudniony bez zezwolenia lub niezgodnie z wydanym
zezwoleniem może zostać ukarany grzywną do wysokości 10 000 CZK (ok. 1500 PLN), kwota
nieznacznie wyższa od minimalnego wynagrodzenia.

Pracodawca, który nielegalnie zatrudnił imigranta może zostać ukarany grzywną
do 5 000 000 CZK. Z informacji uzyskanych od przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
wynika, że kary te są na tyle wysokie, a ich uregulowanie skutecznie egzekwowane, że przypadków
łamania prawa zdarzają się bardzo rzadko. W Polsce brak jest odpowiednich przepisów eliminujących z rynku nieuczciwych pracodawców (zarówno polskich jak i zagranicznych).

Podczas wizyty W czeskim Ministerstwie Spraw Wewnętrznych ciekawym punktem
debaty był temat abolicji. Z uzyskanych informacji wynika, że władze czeskie nigdy nie widziały
konieczności przeprowadzenia tego typu akcji Iegalizowania szarej strefy, nie planują również
tego typu działań w przyszłości. Prawdopodobnie wynika to z dużo większej szczelności granic
zewnętrznych kraju (Polska jest granica zewnętrzna UE), skuteczniejszej kontroli legalności pobytu i zatrudnienia cudzoziemców oraz wprowadzenia dużo bardziej restrykcyjnych przepisów,
które już na etapie przyjęcia wniosku skutecznie sprawdzają wiarygodność osoby aplikującej.