O Polsce

Nie wiadomo na pewno jakie jest pochodzenie nazwy Polska. Według najbardziej rozpowszechnionej teorii nazwa ta wywodzi się od plemienia Polan, zamieszkującego tereny obecnej Wielkopolski. Słowo Polanie, według jednej z teorii, wywodzi się od słowa plemię – współplemiennik, człowiek związany więzami krwi, mający te same wierzenia. Inna teoria wywodzi słowo polanie od słowa pole, gdyż przypuszcza się, że głównym zajęciem plemienia Polan była uprawa roli, w odróżnieniu od innych plemion np. Wiślan czy Mazowszan, zamieszkujących tereny lesiste. Niektórzy lingwiści twierdzą, że być może jest to związane z pierwotną formą organizacji plemiennej – opola, będącego pewną odmianą ludowładztwa z obieralnym władcą, wspólną własnością ziemi i rodem jako podstawą społeczną.

Istnieje także teoria wyjaśniająca pochodzenie nazwy kraju tym, iż dawno temu ziemia Polan była nazywana ziemią polską, czyli znaczyło to nic innego, jak ziemią polną. W ten sposób powstała nazwa Polska. Rzeczpospolita Polska znaczy to samo co Rzeczpospolita Polna.

W przeszłości używano łacińskich określeń terra Poloniae – ziemia Polska lub Regnum Poloniae. Nazwa Polska zaczęła być używana w odniesieniu do całego państwa w XI w. Ziemie Polan od XIV w. nazywano Staropolską, a później Wielkopolską, a dla kontrastu ziemie południowe – Małopolską.

Inne nazwy Polski (Lechia, perskie Lachistan, litewskie Lenkija) i Polaków (tureckie Lehce, ruskie Lach, węgierskie Lengyel) wywodzi się od nazwy plemienia Lędzian, które, jak się przypuszcza, zamieszkiwało w obecnej południowo-wschodniej części Polski.

Słowo rzeczpospolita oznacza republikę.

Początki państwa polskiego w średniowieczu
Pierwszym szerzej udokumentowanym historycznie władcą Polski był Mieszko I (wcześniej kroniki wymieniają książęta Polan, z dynastii Piastów), który przyjął chrzest w 966 roku, co w konsekwencji wiązało się z rozpoczęciem zwalczania wierzeń etnicznych Słowian i procesem zapoczątkowanym przez tzw. Chrzest Polski. Pierwszym królem obrany został Bolesław Chrobry. W czasach Bolesława III Krzywoustego Polska została podzielona na dzielnice między jego potomków. W XIII wieku południowa Polska przeżyła trzy najazdy Mongołów, w pierwszym z których Polacy razem z Niemcami i rycerstwem zachodnioeuropejskim walczyli przeciwko nim, przegrywając Bitwę pod Legnicą w 1241. Najwięcej Polska zawdzięcza Kazimierzowi Wielkiemu. Polska musiała się wtedy zmagać z Krzyżakami.

I Rzeczpospolita

mapa1

Współczesna nazwa państwa zwanego dawniej Rzecząpospolitą, obejmującego Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie, a więc tereny dzisiejszej Białorusi, Litwy, Polski, większej części Ukrainy oraz częściowo Łotwy i Rosji, stosowana dla okresu od połowy XV w., czyli od ukształtowania się ustroju tzw. demokracji szlacheckiej do III rozbioru w 1795. Za początek demokracji szlacheckiej najczęściej przyjmuje się rok 1454, w którym na mocy przywilejów nieszawskich szerokie kompetencje zdobyły sejmiki szlacheckie.

Polska najszybciej rozwijała się w czasach dynastii Jagiellonów. Po śmierci ostatniego króla z tego rodu w Polsce wprowadzano wolną elekcję. Pierwszym królem elekcyjnym Polski został Henryk Walezy. Wybitnym królem elekcyjnym był Stefan Batory. Wraz z nastaniem wybieranej w wolnych elekcjach dynastii Wazów Rzeczpospolita uwikłała się w wojny o koronę szwedzką, które pogrążyły kraj w anarchii. Jan III Sobieski zasłynął odsieczą wiedeńską. Na początku XVIII w. August II Mocny wypowiedział bardzo silnej wtedy Szwecji wojnę, która była częścią trzeciej wojny północnej, na której najwięcej zyskała Rosja.

Pod koniec istnienia Rzeczypospolitej szczególne znaczenie zyskały loże masońskie. Masonami byli król Stanisław August Poniatowski, Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko i 25% posłów Sejmu Wielkiego.

Czasy rozbiorów – XIX wiek do I wojny światowej
Księstwo Warszawskie
Księstwo Warszawskie – istniejące w latach 1807-1815 państwo polskie, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości, jak wszystkie państwa zachodniej i środkowej Europy, podporządkowane napoleońskiej Francji. Zostało stworzone przez Napoleona I na mocy traktatów pokojowych podpisanych 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z ziem drugiego, trzeciego i części pierwszego zaboru pruskiego, w 1809 powiększone o ziemie pierwszego i trzeciego zaboru austriackiego. Formalnie według dzisiejszej oceny historii utworzenie Księstwa Warszawskiego zakończyło trwające 12 lat rozbiory Polski. Główne miasta: Warszawa, Kraków, Poznań, Lublin, Bydgoszcz, Kalisz i Toruń.

Od 1813 pod okupacją rosyjską; zarządzane przez Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego.
3 maja 1815 na kongresie w Wiedniu Rosja podpisała z Prusami i z Austrią konwencje bilateralne o podziale Księstwa Warszawskiego i trójstronną konwencję o utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa. Zadecydowano, iż Księstwo zostanie podzielone na 3 części:

  • Austria – zagarnęła okręg Wieliczki
  • Prusy – zachodnią część księstwa – Poznańskie
  • Rosja – wschodnią część księstwa – Kongresówka
  • Kraków – wraz z najbliższą okolicą – Wolne Miasto Kraków

Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim
Królestwo Polskie
Królestwo Polskie powstało z ziem dotychczasowego Księstwa Warszawskiego, lecz bez zachodniej części Wielkopolski (Poznańskie), Bydgoszczy i Torunia. Utworzone zostało Wielkie Księstwo Poznańskie, będące autonomiczną częścią Prus, a Bydgoszcz i Toruń bezpośrednio do tego kraju. Ponadto z lewobrzeżnego Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy. Dotychczasowy monarcha Księstwa Warszawskiego Fryderyk August Wettin został zmuszony do zrzeczenia się wszelkich praw do Księstwa i zwolnienia wojska ze złożonej przysięgi. Na terenie Kongresówki miały miejsce dwa powstania narodowe w latach 1830-1831 (Powstanie listopadowe) i 1863-1864 (Powstanie styczniowe). Granice wszystkich 3 mocarstw (Austria, Prusy i Rosja, w latach 1815-1918) stykały się w tzw. Trójkącie Trzech Cesarzy znajdującym się w Mysłowicach, miejscu kiedyś bardzo popularnym i chętnie odwiedzanym turystycznie, teraz zapomnianym.

Królestwo Galicji i Lodomerii

Określenie Galicja i Lodomeria, potocznie skracane do samej tylko Galicji, do szerszego użycia weszło po I rozbiorze Polski. Wówczas to Austrii przypadły ziemie obejmujące m.in. Województwo ruskie ze Lwowem, Przemyślem, Sanokiem i Bełzem, południową Małopolskę z Oświęcimiem, Tarnowem i Nowym Sączem oraz zachodni fragment Podola (Tarnopol, Zbaraż) i fragment ziemi chełmskiej z Zamościem. Tereny te uzyskały status kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien, ukr. Королівство Галіції і Лодомерії lub w formie zreukrainizowanej Королівство Галичини і Володимирії). Nawiązując do tytułu Rex Galiciæ et Lodomeriæ, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.
W 1861 Galicja uzyskała autonomię z sejmem krajowym i rządem w stołecznym Lwowie. W 1867, w związku z ustanowieniem monarchii dualistycznej (Królestwo Galicji i Lodomerii pozostało w składzie Cesarstwa Austrii), autonomię prowincji poszerzono. Rząd austriacki zagwarantował, że namiestnicy będą powoływani spośród miejscowych Polaków. Sejm miał prawo uchwalać ustawy dotyczące gospodarki krajowej, komunikacji, szkolnictwa i zdrowia. Dzięki temu Galicja stała się ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Działały tu polskie partie polityczne i organizacje paramilitarne – Sokół, Strzelec, Drużyny Bartoszowe, które stanowiły bazę sformowanych na początku XX w. Legionów.

Rzeczpospolita Krakowska
Rzeczpospolita Krakowska powstała w 1815 w wyniku uchwały kongresu wiedeńskiego. Inicjatorem jej utworzenia był car Aleksander I, który w toku pertraktacji między trzema mocarstwami rozbiorowymi zaproponował przekształcenie Krakowa i Torunia w wolne miasta. Toruń ostatecznie został przekazany Prusom, zaś Kraków z okolicami przekształcono w "wolne, niepodległe i ściśle neutralne" państwo pod opieką Rosji, Austrii i Prus.
Nowemu państwu nie przyznano prawa prowadzenia własnej polityki zagranicznej – jego interesy miały reprezentować trzy mocarstwa opiekuńcze. Państwa te zobowiązały się do wieczystego szanowania neutralności Wolnego Miasta i niewprowadzania na jego teren swych wojsk pod żadnym pozorem. W zamian Kraków miał wydawać szpiegów i dezerterów zbiegłych na jego terytorium. Formalną datą ogłoszenia państwa był 18 października 1815, który obchodzono odtąd jako święto państwowe. W 1846 zostało zlikwidowane.

Wielkie Księstwo Poznańskie

Było to autonomiczne księstwo wchodzące w skład Prus (pozostające poza Związkiem Niemieckim) powstałe na mocy kongresu wiedeńskiego, mające zaspokoić narodowe ambicje Polaków.
Po powstaniu listopadowym w Królestwie Polskim, popartym przez Poznaniaków, autonomia Księstwa została ograniczona w 1831, a po powstaniach wielkopolskich z 1846 i 1848 całkowicie zniesiona.
Administracja pruska zmieniła nazwę na Prowincja Poznańska (Provinz Posen), ale w użyciu społeczeństwa nadal pozostawała nazwa Wielkie Księstwo Poznańskie (choć polskie elity polityczne również używały nowej nazwy), nazwa ta pozostała w pełnej tytulaturze królów Prus a następnie cesarzy niemieckich aż do abdykacji Wilhelma II.

II Rzeczpospolita

mapa2
Popularna nazwa państwa polskiego o oficjalnej nazwie "Rzeczpospolita Polska", które istniało w latach 1918-1939. Urzędowym językiem II Rzeczypospolitej był polski, a walutą złoty polski.

II Rzeczpospolita była suwerenną republiką demokratyczną z wielopartyjnym ustrojem parlamentarno-gabinetowym. Ustrój ten uległ poważnej modyfikacji na skutek przewrotu majowego, który miał miejsce 12-15 maja 1926, kiedy to został przekształcony w system prezydencko-autorytarny.

Za jej formalny początek przyjmuje się 11 listopada 1918 kiedy to władzę wojskową w Warszawie objął Józef Piłsudski. Za jej koniec można uznać przekazanie władzy przez prezydenta Ignacego Mościckiego Polskiemu Rządowi na Uchodźstwie, które miało miejsce 25 września 1939 lub też przekroczenie granicy kraju przez Rząd Rzeczypospolitej 17 września 1939.

W roku 1921 w następstwie trzech Powstań Śląskich do Polski przyłączono część dotychczas niemieckiego Górnego Śląska ustanawiając Autonomiczne Województwo Śląskie z własnym parlamentem (Sejm Śląski) i stolica w Katowicach.

W latach 1939-1945 terytorium dawnej II Rzeczypospolitej Polskiej było okupowane przez Związek Radziecki (do 1941) i III Rzeszę. Po zakończeniu II wojny światowej, powstała Polska Rzeczpospolita Ludowa, która objęła tylko zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej oraz wschodnie, zaodrzańskie tereny dawnej III Rzeszy.

Granice Polski

Granice współczesnej Polski ukształtowały się w 1945, po zakończeniu działań wojennych. W stosunku do 1939 granice państwa zostały przesunięte na zachód, kosztem obszarów położonych na wschodzie. Po 1945 dokonano kilku korekt terytorialnych, m.in.:

  • 15 lutego 1951 – z Ukraińską SRR 480 km². Za miasta: Bełz, Krystonopol i Sokal ze złożami węgla, Polska otrzymała Ustrzyki Dolne i Lutowiska
  • 1 stycznia 1959 – z Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną. Za osadę Tkacze koło Szklarskiej Poręby, stację i linię kolejową, Polska otrzymała fragment obszaru leśnego.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Manifest PKWN

Oficjalna nazwa państwa polskiego w okresie od 1952 do 1989 r. Zwana jest też potocznie Polską Ludową. Za rzeczywisty początek Polski Ludowej przyjmuje się jednak rok 1944, kiedy to wschodnia część obecnego obszaru Polski została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej (wschodnie tereny przedwojennej Polski zostały zajęte przez Armię Czerwoną na jesieni 1943) i został na niej utworzony pierwszy organ władzy wywodzący się z Krajowej Rady Narodowej – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Polska stała się wówczas państwem zależnym od Związku Radzieckiego, ale dysponującym ograniczoną suwerennością, o ustroju niedemokratycznym, który z czasem przybrał postać tzw. socjalizmu realnego. Kwestia określenia ustroju PRL jest jednak sporna, oficjalnie było to państwo socjalistyczne, a według Konstytucji, państwo demokracji ludowej; przez przeciwników jednak ustrój ten określany był jako komunizm, aczkolwiek nie osiągnął teoretycznego stadium komunizmu; w Polsce bowiem nie skolektywizowano w pełni rolnictwa, większość ziemi pozostała w rękach prywatnych i zawsze istniały elementy wolności gospodarczej, podczas gdy w wielu innych krajach zakazano na przykład prywatnego handlu detalicznego, dlatego polska gospodarka znajdowała się już wtedy na poziomie niewiele gorszym niż hiszpańska[dodaj źródło], jeśli wziąć pod uwagę wartość PKB.
W okresie 1989-1991 jako efekt działań politycznych, państwo to uległo przekształceniu w demokratyczną Rzeczpospolitą Polską, określaną jako III Rzeczpospolita.

III Rzeczpospolita

Nieformalne określenie państwa polskiego po zasadniczych przemianach politycznych, jakie zaszły po 1989, stosowane do chwili obecnej (2006). Oficjalna nazwa państwa to Rzeczpospolita Polska. Wymową tego określenia jest zerwanie z ustrojem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (tzw. demokracja ludowa) i nawiązanie bezpośrednio do tradycji II Rzeczypospolitej. Symbolem III Rzeczypospolitej jest m.in. przywrócenie w godle Polski orła w koronie. Określenie Trzecia Rzeczpospolita pojawia się w preambule do Konstytucji.

Krainy historyczne Polski

Grody Czerwieńskie (Ruś Czerwona, większość leży na terytorium Ukrainy, Ziemia chełmska, Ziemia przemyska, Ziemia sanocka), Kaszuby, Kociewie, Krajna, Kujawy, Lubelszczyzna, Łużyce (większość Łużyc leży na terytorium Niemiec), Małopolska, Mazowsze, Podhale, Podlasie, Pomorze (Zachodnie, Gdańskie), Suwalszczyzna – dawna Jaćwież, litewska południowa Auksztota, Śląsk (Dolny Śląsk, Górny Śląsk, Śląsk Opolski, Śląsk Cieszyński), Warmia i Mazury, Wielkopolska, Zagłębie Dąbrowskie, Ziemia chełmińska, Ziemia lubuska, Ziemia sanocka, Ziemia sieradzka, Ziemia wieluńska, Pałuki, Żuławy Wiślane, Żywiecczyzna

Partie polityczne

PiS, PO, LPR, Samoobrona, SLD, PSL, RLN, UP, SDPL, PD, UPR, PPP, KPP, Zieloni 2004, PPS, Nowa Lewica, PSL Piast, NOP, UL III RP, Racja PL, DPL, SG

Polska scena polityczna w latach dziewięćdziesiątych była bardzo zmienna. Większość partii z tamtego okresu nie przetrwała, podzieliła się na różne frakcje, zmieniła nazwy. Większość z nich jest społecznie konserwatywna, gospodarczo-socjalliberalna, socjaldemokratyczna.

Ustrój polityczny

Ustrojem politycznym RP jest demokracja parlamentarna.

Konstytucje

  • Konstytucja 3 maja
  • Konstytucja Księstwa Warszawskiego
  • Konstytucja Królestwa Polskiego
  • Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu
  • Mała Konstytucja z 1919
  • Konstytucja marcowa
  • Konstytucja kwietniowa
  • Mała konstytucja z 1947
  • Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – 1952
  • Mała Konstytucja z 1992
  • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – 1997

mapa3

Od 1 stycznia 1999 obowiązuje trzystopniowy podział administracyjny kraju na 16 województw, 379 powiatów (65 powiatów grodzkich + 314 powiatów ziemskich) i 2478 gmin (307 gmin miejskich + 582 gminy miejsko-wiejskie + 1589 gmin wiejskich) – stan z 1 stycznia 2007.

Województwa:

Lp. Województwo (stolica) Powierzchnia (km2) Ludność (tys.)
1. dolnośląskie (Wrocław) 19 946 2 987
2. kujawsko-pomorskie (Bydgoszcz) 17 970 2 098
3. lubelskie (Lublin) 25 115 2 244
4. lubuskie (Zielona Góra) 13 985 1 019
5. łódzkie (Łódź) 18 223 2 676
6. małopolskie (Kraków) 15 141 3 204
7. mazowieckie (Warszawa) 35 715 5 068
8. opolskie (Opole) 9 412 1 092
9. podkarpackie (Rzeszów) 17 890 2 117
10. podlaskie (Białystok) 20 180 1 224
11. pomorskie (Gdańsk) 18 293 2 179
12. śląskie (Katowice) 12 309 4 899
13. świętokrzyskie (Kielce) 11 672 1 329
14. warmińsko-mazurskie (Olsztyn) 24 202 1 460
15. wielkopolskie (Poznań) 29 942 3 345
16. zachodniopomorskie (Szczecin) 23 032 1 729
Ogółem: 312 685 38 670

Ludność Polski

Rok Ludność Rok Ludność
1846 11 107 000 1960 29 776 000
1911 22 110 000 1970 32 642 000
1921 27 177 000 1978 35 061 000
1931 32 107 000 1988 37 879 000
1938 34 849 000 1990 38 183 000
1946 23 930 000 1995 38 610 000
1950 25 008 000 2000 38 654 000
2005 38 190 608

 Liczba ludności Polski w latach 1961-2006(w tysiącach)

W okresie kształtowania się państwowości Polska obejmowała swym zasięgiem ziemie o powierzchni ponad ćwierć miliona km² z przeszło milionem mieszkańców. Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny. Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI w. prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII w. było ich ok. 60%). Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności. W okresie między 1921 a wybuchem II wojny światowej liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.

Narodowości oraz grupy etniczne

Polacy są ludem słowiańskim i posługują się językiem polskim zaliczanym do rodziny języków słowiańskich. Dla części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym Rzeczpospolitej, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska. W piętnastu gminach jako pomocnicze języki urzędowe stosowane są język niemiecki, język kaszubski oraz język litewski.

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 r. ponad 96% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) zadeklarowało przynależność do innej narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej przynależności narodowościowej. Najbardziej liczne mniejszości narodowe i etniczne stanowią Ślązacy (173,2 tys.) Niemcy (152,9 tys.), Białorusini (48,7 tys), Ukraińcy (31,0 tys), Romowie (12,9 tys), Rosjanie (6,1 tys.), Łemkowie (5,9 tys.) i Litwini (5,8 tys.).

Statystyki demograficzne

(2006)
Liczba ludności 38 635 144
Ludność według wieku
0 – 14 lat 16,7% (mężczyzn 3 319 176; kobiet 3 150 859)
15 – 64 lat 70,3% (mężczyzn 13 506 153; kobiet 13 638 265)
ponad 64 lata 13% (mężczyzn 1 912 431; kobiet 3 108 260)
Współczynnik urbanizacji 61,9% (1996)
Średnia wieku
W całej populacji 36,43 lat
Mężczyzn 34,52 lat
Kobiet 38,49 lat
Przyrost naturalny 0,03%
Współczynnik urodzeń 10,78 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 10,01 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji -0,49 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci

przy narodzeniu 1,06 mężczyzn/kobiet poniżej 15 lat 1,05 mężczyzn/kobiet 15 – 64 lat 0,99 mężczyzn/kobiet powyżej 64 lat 0,62 mężczyzn/kobiet w całej populacji 0,94 mężczyzn/kobiet Umieralność niemowląt W całej populacji 8,51 śmiertelnych/1000 żywych płci męskiej 9,59 śmiertelnych/1000 żywych płci żeńskiej 7,37 śmiertelnych/1000 żywych Oczekiwana długość życia W całej populacji 74,74 lat Mężczyzn 70,71 lat Kobiet 79,03 lat Rozrodczość 1,23 urodzeń/kobietę Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS 0,1% (2001) Liczba osób zakażonych HIV/AIDS 10 637 (styczeń 2007) Liczba zmarłych na HIV/AIDS 838 (styczeń 2007) Procent ludności miejskiej 71,9% (2003)

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), 2003:

  • Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: Polska zajmuje 28 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 79 lat. WHO1
  • Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie. WHO2
  • Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewcząt 7 na 1000). WHO3
  • Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15-59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000). WHO4
  • Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat. WHO5

Miasta Polski
Największe miasta Polski liczące ponad 100 tys. mieszkańców w 2006

miasto liczba mieszkańców (2006) województwo
Warszawa 1 697 596 mazowieckie
Łódź 767 628 łódzkie
Kraków 756 629 małopolskie
Wrocław 635 932 dolnośląskie
Poznań 567 882 wielkopolskie
Gdańsk 458 053 pomorskie
Szczecin 411 119 zachodniopomorskie
Bydgoszcz 366 074 kujawsko-pomorskie
Lublin 354 967 lubelskie
Katowice 317 220 śląskie
Białystok 294 864 podlaskie
Gdynia 252 791 pomorskie
Częstochowa 246 890 śląskie
Radom 227 018 mazowieckie
Sosnowiec 226 034 śląskie
Kielce 208 193 świętokrzyskie
Toruń 208 007 kujawsko-pomorskie
Gliwice 199 451 śląskie
Zabrze 191 247 śląskie
Bytom 187 943 śląskie
Bielsko-Biała 176 987 śląskie
Olsztyn 176 864 warmińsko-mazurskie
Rzeszów 163 069 podkarpackie
Ruda Śląska 146 582 śląskie
Rybnik 141 580 śląskie
Tychy 131 153 śląskie
Dąbrowa Górnicza 130 128 śląskie
Opole 128 268 opolskie
Płock 127 461 mazowieckie
Elbląg 127 275 warmińsko-mazurskie
Wałbrzych 126 465 dolnośląskie
Gorzów Wielkopolski 125 416 lubuskie
Włocławek 119 939 kujawsko-pomorskie
Zielona Góra 118 221 lubuskie
Tarnów 117 560 małopolskie
Chorzów 114 686 śląskie
Kalisz 108 841 wielkopolskie
Koszalin 107 887 zachodniopomorskie
Legnica 105 750 dolnośląskie

rozpiętość populacji miast liczba miast (2005)
>1 000 000 1
500 000 – 1 000 000 4
250 000 – 500 000 8
100 000 – 250 000 26
50 000 – 100 000 54
20 000 – 50 000 138
10 000 – 20 000 177
<10 000 445
w sumie miast: 887

Aglomeracje/konurbacje liczące ponad 1 mln mieszkańców:

aglomeracja/konurbacja liczba mieszkańców (2005)
GOP/Aglomeracja katowicka 2 784 200
Aglomeracja warszawska 2 680 000
Aglomeracja łódzka 1 108 600
Aglomeracja gdańska 1 080 700
Aglomeracja krakowska 1 024 000

Według Rocznika Statystycznego[7] największą wspólnotę religijną stanowi Kościół katolicki, do którego należy około 34,26 mln wiernych. W obrządku rzymskokatolickim ochrzczonych jest 34,206,767 obywateli RP, co stanowi około 89% populacji. Kościół Greckokatolicki liczy 53 tys. wiernych, Kościół Ormiański 5 tys., Kościół Neounicki 195 osób.

Z tradycji katolickiej wywodzi się starokatolicyzm, do którego należy 45 tys. wiernych (Kościół Starokatolicki Mariawitów – 23 894 wiernych, Kościół Polskokatolicki – 19 172 wiernych, Kościół Katolicki Mariawitów – 2 274 wiernych).

Wspólnoty tradycji prawosławnej liczą ponad pół miliona wiernych (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – 509,1 tys., Wschodni Kościół Staroobrzędowców w RP – 426 osób).

Do protestantyzmu i tradycji protestanckiej przyznaje się prawie 150 tysięcy wiernych: Kościół Ewangelicko-Augsburski – 77,5 tys., Kościół Zielonoświątkowy – 20,890 tys., Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – 9,488 tys., Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP – 5,527 tys., Nowoapostolski Kościół w Polsce – 5,076 tys., Kościół Chrześcijan Baptystów – 4,688 tys., Kościół Ewangelicko-Metodystyczny – 4,420 tys., Kościół Ewangelicko-Reformowany – 3,550 tys., Kościół Wolnych Chrześcijan – 2,987 tys., Kościół Chrystusowy – 2,952 tys., Kościół Boży w Chrystusie – 2,901 tys., Kościół Ewangelicznych Chrześcijan – 2,261 tys., Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego – 2,245 tys., Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – 1 682 wiernych, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (Mormoni) – 1 305 wiernych.

Inne grupy wyznaniowe stanowią w sumie około 150 tysięcy członków, z czego najliczniejszy jest Związek Wyznania Świadków Jehowy (127 377 wiernych). Do najważniejszych zarejestrowanych związków wyznaniowych należą: Chrześcijański Kościół Głosicieli Dobrej Nowiny – 5 tys. wiernych, Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang w Polsce – 1 665 wiernych, Instytut Wiedzy o Tożsamości "Misja Czaitanii" – 1 389 wiernych, Misja Buddyjska Trzy Schronienia w Polsce – 1 270 wiernych.

Polaków bez wyznania jest ponad 2,9 miliona (niecałe 8%).

Rozpatrując powyższe statystyki pamiętać jednak należy, iż za członków poszczególnych Kościołów i związków religijnych przyjmuje się zazwyczaj osoby które w stosunek członkostwa weszły (np. poddane obrzędowi chrztu), nawet jeżeli w okresie późniejszym z niego wystąpiły. Wiarygodne dane statystyczne nie mogą więc zostać sporządzone wyłącznie na podstawie tego rodzaju deklaracji przystąpienia do danego Kościoła. Sprawia to na przykład, że podana tu liczba Polaków bez wyznania może być zaniżona, a wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego – zawyżona. Ponadto warto zwrócić uwagę na to, że są to dane z końca roku 2004. W Warszawie i Łodzi do kościoła chodzi regularnie niecałe 20% społeczeństwa, większą religijnością charakteryzują się Śląsk i Lubelszczyzna.

Kilka prawnie zarejestrowanych w MSWiA związków wyznaniowych (jak Rodzimy Kościół Polski lub Zrzeszenie Wiary Rodzimej) ma natomiast źródła w etnicznych, przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian. Po roku 1989 na polskim gruncie pojawiły się także antropozofia, teozofia oraz religie wschodnie, jak buddyzm.






mapka4

Długość granic Polski wynosi 3511 km, w tym 440 km przypada na granicę morską (linia wybrzeża Morza Bałtyckiego, która nie jest linią granicy państwa, wynosi 788 km). Graniczy z następującymi państwami:

  • od zachodu z Niemcami (467 km)
  • od południa z Czechami (796 km) i Słowacją (541 km)
  • od wschodu z Ukrainą (535 km) i Białorusią (418 km)
  • od północy z Litwą (104 km) i Rosją (obwód kaliningradzki, 210 km)

Polska zajmuje 9. miejsce w Europie pod względem powierzchni oraz 8. pod względem liczby ludności.

W wymiarze północ-południe Polska rozciąga się na długości 649 km, to jest 5° i 50'. Powoduje to różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Polski. Latem na północy dzień jest dłuższy o ponad godzinę niż na południu, zimą – odwrotnie. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość Polski wynosi 689 km, co w mierze kątowej daje 10° 02'. Całkowita rozciągłość Polski (z zachodu na wschód i z południa na północ) wynosi 15°51'.

Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego, jest to czas słoneczny południka 15° przebiegającego m.in. na zachód od Jeleniej Góry, Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego oraz na wschód od Szczecina.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów Polski:

  • 49°00' szer. geogr. N – szczyt Opołonek
  • 54°50' szer. geogr. N – Jastrzębia Góra w gminie Władysławowo
  • 14°07' dług. geogr. E – łuk Odry koło Osinowa Dolnego
  • 24°09' dług. geogr. E – kolano Bugu koło Zosina



Geometryczny środek Polski znajduje się we wsi Piątek koło Łęczycy. Najstarszy (1775) obliczony geometryczny środek Europy znajduje się w Suchowoli koło Sokółki, w województwie podlaskim. Natomiast inne podawane niekiedy lokalizacje tego punktu na terenie Polski (np. "koło Torunia", "w pobliżu Warszawy", "na wschód od Łodzi") nie mają żadnej podstawy naukowej. Przez Polskę przebiega również granica pomiędzy kontynentalnym blokiem Europy Wschodniej, a rozczłonkowaną przez morza wewnętrzne Europą Zachodnią.

Rzeki i jeziora

Najdłuższe rzeki w Polsce to:

nazwa rzeki długość (w km) na terenie Polski powierzchnia dorzecza (w km²) na terenie Polski
Wisła 1047 1047 194 424 168 699
Odra 854 742 118 861 106 058
Warta 808 808 54 529 54 529
Bug 772 587 39 420 19 284
Narew 484 448 75 175 53 873
San 443 443 16 861 14 390
Noteć 388 388 17 330 17 330
Pilica 319 319 9 273 9 273
Wieprz 303 303 10 415 10 415
Bóbr 272 272 5 876 5 830

Największe jeziora w Polsce to:

nazwa jeziora powierzchnia (w km²) głębokość maksymalna (w metrach) typ jeziora
Śniardwy 113,8 23 morenowe
Mamry 104,4 44 morenowe
Łebsko 71,4 6,3 przybrzeżne
Dąbie 56,0 4,2 deltowe
Miedwie 35,3 43,8 rynnowe
Jeziorak 34,6 13 rynnowe
Niegocin 26,0 39,7 morenowe
Gardno 24,7 2,6 przybrzeżne
Jamno 22,4 3,9 przybrzeżne
Wigry 21,9 73 rynnowe

Budowa geologiczna

Na obszarze Polski stykają się 3 wielkie jednostki tektoniczne:

  1. platforma prekambryjska wschodniej Europy (wschodnia i północno-wschodnia Polska), a więc Niż Wschodnioeuropejski.
  2. platforma paleozoiczna środkowej i zachodniej Europy (Pozaalpejska Europa Środkowa). Spod pokrywy osadowej tej platformy wyłaniają się części górotworów kaledońskich i hercyńskich (Sudety Zachodnie i Wschodnie, Góry Świętokrzyskie).
  3. alpidy (Karpaty z Podkarpaciem).

Ukształtowanie powierzchni

mapka5
Przeważającą część obszaru Polski zajmują tereny nizinne wschodniej części Niżu Środkowoeuropejskiego, a średnie wzniesienie wynosi 173 m n.p.m. Krainy geograficzne ułożone są równoleżnikowo (pasowo) przechodząc od terenów nizinnych na północy i w Polsce centralnej do terenów wyżynnych i górskich na południu. Najwyższym punktem kraju są Rysy – szczyt w Tatrach (2499,1 m n.p.m.), najniżej położonym punktem jest depresja Raczki Elbląskie na Żuławach Wiślanych (–1,8 m n.p.m.)

Klimat

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego.

Fauna

Fauna Polski należy do prowincji europejsko-zachodniosyberyjskiej, wchodzącej w skład Paleartyki. Należy ona do średnio zróżnicowanych pod względem gatunkowym, i reprezentowana jest przez ok. 33 tys. gatunków zwierząt (są szacunki, które mówią, iż po dokładnej analizie będzie to liczba znacznie wyższa, dochodząca do 47 tys.). Znaczna część spośród tych gatunków występuje (lub występowała – jak żubr) nie tylko w Polsce, ale też innych obszarach Europy.

Na terenie kraju występuje ponad 90 gatunków ssaków,[9] 444 gatunki ptaków (z czego ok. 220 gniazdowych), 9 gatunków gadów, 18 – płazów, 119 gatunków ryb (w tym 55 słodkowodnych), 5 gatunków bezżuchwowców, ok. 260 gatunków mięczaków, 25 – 30 tysięcy gatunków owadów, ok. 1.400 gatunków pajęczaków, ok. 240 gatunków pierścienic, ok. 1,5 tys. gatunków robaków, 5 – jamochłonów, 8 – gąbek oraz ok. 4 tysięcy gatunków pierwotniaków.

Pod wględem występowania gatunków zwierząt Polska dzieli się na 7 krain zoogeograficznych: południowobałtycką, śląską, opolską, kielecką, karpacko-sudecką, krainę Jury polskiej i podalpejską.

Skład gatunkowy polskiej fauny ukształtował się dopiero po ostatnim zlodowaceniu, kiedy to ustąpieniu lodowców z terenów południowych napłynęły nowe gatunki zwierząt. Także w czasach historycznych zmieniała się lista zwierząt żyjących na terenie kraju: niektóre gatunki przestawały być obecne w faunie Polski (np. tury, tarpany, sobole), inne zaś dołączały do krajowych gatunków, czy to na drodze świadomej introdukcji (np. bażanty, muflony, daniele), czy to w wyniku przypadku (jenoty, piżmaki, ostatnio też szopy pracze, z owadów m.in. stonki).

Większość gatunków obecnie występujących w Polsce stanowią zwierzęta leśne strefy lasów liściastych (jak jelenie, sarny, dziki).
W północno-wschodniej części Polski żyją też gatunki typowe dla strefy tajgi, a nawet tundry (np. puszczyki, łosie, zające bielaki), zaś w południowo-wschodniej także gatunki stepowe (susły, żołny i in.).
Nieco odmienny od reszty kraju skład gatunkowy ma fauna obszarów górskich (Karpaty, Sudety. Poza gatunkami typowymi dla tego typu środowiska (jak kozica czy świstak) żyją tam też zwierzęta wytępione na pozostałym obszarze kraju (rysie, żbiki i niedźwiedzie).
Niektóre z gatunków polskiej fauny są typowymi zwierzętami synantropicznymi (np. szczury i wróble).






Ochrona przyrody

działania w zakresie ochrony przyrody można spotkać już w średniowieczu i wiekach późniejszych to przemyślane i planowe działania oparte na naukowych podstawach podjęto na szerszą skalę w 2. połowie XX w. W 2004 rozpoczęto wprowadzanie w Polsce europejskiej formy ochrony przyrody – obszarów Natura 2000, na których chroni się te elementy przyrody, które są zagrożone w skali Europy. Docelowo takie obszary obejmą prawdopodobnie ok. 15-20% powierzchni kraju.

Niezmiernie ważnym dopełnieniem w systemie ochrony przyrody jest gatunkowa ochrona zwierząt, grzybów i roślin.

Ważnymi osiągnięciami polskiego systemu ochrony przyrody są ochrona bobra, łabędzia, żubra czy też łosia.

Jednak, rozwój gospodarczy kraju, szczególnie ulepszenia jego infrastruktury, często stawały i nadal stawają w konflikcie z ochroną przyrody. Obecnie, jedną z największych kontrowersji jest kwestia wytyczenia trasy nowej drogi przelotowej Via Baltica.




ska jest szóstą gospodarką Unii Europejskiej i dwudziestą trzecią gospodarką świata (Hiszpania o podobnym potencjale ludnościowym zajmuje dziewiątą pozycję). Polska gospodarka od początku lat dziewięćdziesiątych notuje stały, bardzo wysoki jak na kraj tej wielkości wzrost gospodarczy, który można porównać nawet do japońskiego z lat siedemdziesiątych, gdy kraj ten znajdował się na tym samym poziomie rozwoju gospodarczego co Polska teraz. Polska gospodarka jest gospodarką mieszaną. Sektor państwowy wytwarza obecnie około 25% PKB (w rękach państwowych pozostaje PKP, KGHM, część akcji PKN Orlen, PGNiG wielu mniejszych przedsiębiorstw) i jest to poziom porównywalny do takich krajów, jak Francja czy Norwegia. W Polsce 51% społeczeństwa w wieku produkcyjnym posiada stałe miejsce zatrudnienia: dla porównania w krajach skandynawskich i Wielkiej Brytanii jest to około 70%. Polska stała się atrakcyjnym miejscem do inwestycji dla firm z całego świata: jest to spowodowane dobrym położeniem geograficznym, wewnętrzną stabilizacją społeczno-ekonomiczną oraz wejściem do UE. Inwestycje zagraniczne w latach 1990-2006 wyniosły ponad 87 mld $. Wg ministerstwa gospodarki w 2006 była to kwota 10 mld $. W najbliższym czasie powstaną w Polsce fabryki monitorów i telewizorów ciekłokrystalicznych oraz komputerów (Sharp, LG, Toshiba, Dell); powstaje również wiele miejsc pracy w mniejszych ośrodkach wytwórczych zachodnich i krajowych firm. Polska zadłużona jest na około 50% PKB: dla porównania jednak wiele wysoko rozwiniętych krajów ma zadłużenie i deficyt budżetowy o wiele wyższy. Średni dochód na głowę mieszkańca w Polsce po zmierzeniu parytetem siły nabywczej wynosi około 45% poziomu Niemiec i Szwecji. Jeśli uda się utrzymać stały wysoki wzrost gospodarczy, Polska powinna osiągnąć poziom europejskiej czołówki za około 30 lat. Głównym partnerem handlowym Polski są kraje Unii Europejskiej i Rosja: na Niemcy przypada 30% polskiego eksportu i importu. Największym problemem polskiej gospodarki jest obecnie wysokie bezrobocie, które wynosi około 14,9%; w Warszawie 5,5%. Między regionami Polski istnieje duże zróżnicowanie w poziomie rozwoju gospodarczego: województwo mazowieckie osiągnęło poziom 72% średniej unijnej (jest to poziom wszystkich landów wschodnich Niemiec oraz Grecji), drugie miejsce zajmuje województwo śląskie na poziomie 50% średniej unijnej (poziom najbiedniejszego regionu Portugalii), pozostałe województwa są na poziomie 40-45%, a województwa najbiedniejsze to województwo opolskie, województwo podkarpackie i województwo lubelskie z poziomem 35-37% średniej unijnej (najniższy poziom w całej Unii Europejskiej wraz ze wschodnią Słowacją). Jednostka monetarna: 1 złoty = 100 groszy.

Dane statystyczne za lata 2002-2006
struktura zatrudnienia: – rolnictwo 16,1%
– przemysł 29%
– usługi 54,9%
PKB: 1046,6 mld zł (344,3 mld USD)
– wzrost: 5,8%
– na jednego mieszkańca:
27 400 zł
(9000 USD)
udział w strukturze PKB: – rolnictwo 2,8%
– przemysł 31,7%
– usługi 65,5%
budżet: – dochody: 52,73 mld USD
– wydatki: 63,22 mld USD
inflacja: 2,1%
dług publiczny: 47,3% PKB
dług zewnętrzny: 123,4 mld USD
rezerwy złota i dewizy: 41,63 mld USD
siła robocza: 18,3 miliona ludzi
ludność żyjąca poniżej progu ubóstwa: 17%
bezrobocie: 14,9%
inwestycje: 18,5% PKB
tempo wzrostu produkcji przemysłowej: 8,5%
elektryczność: – produkcja: 150,8 mld kWh
– konsumpcja: 121,3 mld kWh
ropa naftowa: – produkcja: 24 530 bar/d
– konsumpcja: 476 200 bar/d
gaz ziemny: – produkcja: 2,1 mld m³
– konsumpcja: 11,5 mld m³
import: 95,67 mld USD
eksport: 92,72 mld USD
eksport (najważniejsi partnerzy): Niemcy: 30%
Włochy: 6,1%
Francja: 6%
W. Brytania: 5,4%
Czechy: 4,3%
Holandia: 4,3%
import (najważniejsi partnerzy): Niemcy: 24,4%
Włochy: 7,9%
Rosja: 7,3%
Francja: 6,7%
Chiny: 4,6%
struktura użytkowania ziemi: – grunty orne: 50,9%
– łąki i pastwiska: 25,2%
– sady: 0,2%
– lasy i grunty leśne: 5,3%
– pozostałe: 18,4%

Wzrost PKB

Rok Wzrost PKB Rok Wzrost PKB
1992 1,5% 2000 4,0%
1993 3,8% 2001 1,0%
1994 5,2% 2002 1,4%
1995 7,0% 2003 3,8%
1996 6,0% 2004 5,3%
1997 6,8% 2005 3,5%
1998 4,8% 2006 5,8%
1999 4,1%

Polska w rankingach

  • Wskaźnik Rozwoju Społecznego 2005 (Human Development Index, HDI) – wskaźnik stosowany przez Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych: Polska zajęła 36 miejsce na 177 w grupie krajów wysoko rozwiniętych. Lokaty naszych sąsiadów: Niemcy 20., Czechy 31., Słowacja 42., Ukraina 78., Białoruś 67., Litwa 39., Rosja – 62. miejsce.
  • Wskaźnik Jakości Życia 2004 (Quality of Life Index, The Economist): 48 miejsce na 111, za Panamą i Urugwajem, tuż przed Chorwacją i Turcją. Ranking, s. 4.
  • Wskaźnik Wolności Gospodarczej 2005 (Index of Economic Freedom, Heritage Foundation i "The Wall Street Journal"): podobnie jak większość "starej" UE, Polska została zakwalifikowana do grupy państw o "w zasadzie wolnej gospodarce" i zajęła 41 miejsce, za Japonią (39.), przed Francją (44.) i Koreą Pd. (45.) Ranking od s. 9, mapa wolności gospodarczej na świecie.
  • Wskaźnik Konkurencyjności Gospodarki
    • 51 miejsce w rankingu 117 państw. Światowe Forum Ekonomiczne: Wzrost o 9 pozycji w stosunku do 2004.
    • 57 miejsce w rankingu 60 gospodarek (państw i regionów). IMD International: Światowy Rocznik Konkurencyjności 2005.
  • Wskaźnik Percepcji Korupcji 2004 (Corruption Perceptions Index 2004, Transparency International): 67 miejsce na 146. razem z Peru, Chorwacją i Sri Lanką. Ranking
  • Wskaźnik Zaufania Inwestorów Zagranicznych 2004 (Foreign Direct Investment Confidence Index wg firmy konsultingowej A.T. Kearney): 12 miejsce. Ranking, s. 5.
  • Wskaźnik Globalizacji, obrazujący stopień integracji państw i społeczeństw ze światem (Globalization Index 2005, A.T. Kearney i Foreign Policy Magazine): 31 miejsce na 62. Ranking, s. 4
  • Światowy Wskaźnik Rozwoju Handlu Detalicznego, określający perspektywy rozwoju handlu (Global Retail Development Index, A.T. Kearney), Polska zajmuje 27. miejsce na świecie, za Meksykiem, tuż przed Indonezją: (Ranking s. 2)
  • Produkt krajowy brutto
    • Pod względem wielkości PKB Polska jest 23. gospodarką świata za RPA i przed Holandią: World Factbook (2004), ang. Wikipedia za MFW (prognoza na 2005);
    • PKB na 1 mieszkańca (przy zachowaniu parytetu siły nabywczej) wynosi:

    • 12.000 USD CIA World Factbook (2004); 57 miejsce na świecie wśród niepodległych państw;
      13.275 USD prognoza na 2005 ang. Wikipedia za MFW, 51 miejsce na świecie wśród niepodległych państw;
    • Wzrost PKB (2004): 5,3%; (2005): 5,6% (prognoza). GUS
    • W strukturze PKB (2003) udział rolnictwa wynosi 3%, przemysłu 31%, usług 66% World Factbook
  • Ludność poniżej ustawowej granicy ubóstwa (2004): 19,2% GUS (zobacz też: zasięg ubóstwa w Polsce).
  • Handel zagraniczny
    • Eksport w 2005 szacowany na 92,7 mld $[10] dał 28. miejsce w świecie za Irlandią i przed Danią. W 2003 Polska była w pierwszej dziesiątce eksporterów [11] takich towarów jak: skóry, futra, soki, przetwory owocowe, owoce mrożone (16,3% światowego eksportu), wyposażenie dystrybucji elektryczności, meble, wyroby drewniane, węgiel drzewny i kamienny, koks (13,5%), złom, silniki spalinowe (10%), żelazne materiały kolejowe, wyposażenie pojazdów szynowych, ceramika, wyroby hutnicze, statki (14,4%), kotły, turbiny, siarka, zużyta odzież.

      Pod względem wartości w 2003[12] najwięcej wyeksportowano w kolejności takich towarów jak: samochody, statki, części samochodowe, silniki spalinowe, meble, kable, odbiorniki telewizyjne, węgiel kamienny, hutnicze wyroby konstrukcyjne, opony.
      W 2004 eksportowano głównie maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy – 38,4%, towary przemysłowe (surowcowe) – 23,7%, różne wyroby przemysłowe – 15,2%, żywność i zwierzęta żywe 7,6%, w tym miód – II największy światowy producent oraz I producent pyłku pszczelego;
    • Import w 2005 szacowany na 95,7 mld $ [13] dał 26. miejsce na świecie za Turcją i przed Brazylią. Importuje się maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 38,7%, towary przemysłowe (surowcowe) 21%, chemikalia 14%, paliwa mineralne, smary i materiały pochodne 9,1%, różne wyroby przemysłowe 8,3% (2004). Pod względem wartości w 2003 najwięcej importowano w kolejności takich towarów jak: ropa naftowa, samochody, lekarstwa, gaz ziemny, statki, części samochodowe, maszyny cyfrowe oraz czytniki optycznye itp., kamery telewizyjne z transmiterami radio-telefonicznymi, części do silników samochodowych, inne towary naftowe.

Słynni polscy naukowcy to: Mikołaj Kopernik, Maria Curie, Jan Heweliusz, Stefan Banach, Hugo Steinhaus, Kazimierz Bartel, Jan Czekanowski, Edward Loth, Jan Łukasiewicz, Eugeniusz Romer, Władysław Tatarkiewicz, Wacław Sierpiński, Władysław Orlicz, Juliusz Paweł Schauder, Stanisław Ulam, Alfred Tarski, Aleksander Wolszczan, Bronisław Malinowski, Bronisław Piłsudski, Ignacy Łukasiewicz, Marian Rejewski, Jerzy Różycki, Henryk Zygalski, Oskar Lange, Zygmunt Bauman, Leszek Kołakowski, Józef Kosacki, Wacław Struszyński, Gabriel Narutowicz, Ignacy Mościcki, Tytus Maksymilian Huber, Tadeusz Sendzimir, Stefan Bryła, Janusz Groszkowski, Stanisław Ryżko (pionier radaru), Mieczysław Wolfke, Mieczysław Bekker, Jan Czochralski, Stefan Drzewiecki, Wojciech Jastrzębowski, Kazimierz Leski, Józef Lipkowski, Kazimierz Prószyński, Kazimierz Siemienowicz, Jan Szczepanik, Tadeusz Tański.

Edukacja w szkołach publicznych w Polsce jest bezpłatna. Płatne są jedynie studia wyższe niestacjonarne. W Polsce powstała jedna z najstarszych uczelni w Europie, tj. Akademia Krakowska. Ponieważ Polska została wyniszczona kilkoma wojnami w XVII w. i na początku XVIII, polska nauka znajdowała się w stagnacji. Odradzać się jednak zaczęła za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, za którego czasów powołano Komisję Edukacji Narodowej, uważana przez wielu historyków polskich i zachodnich za pierwsze ministerstwo edukacji na świecie. W tym czasie odradzało się także polskie piśmienncitwo, przemysł i handel. Dalszy rozwój został stłumiony przez państwa ościenne, które obawiały się wzrostu znaczenia Polski.

Muzyka

Najsłynniejsi polscy kompozytorzy to: Fryderyk Chopin, Witold Lutosławski, Henryk Mikołaj Górecki, Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski, Krzysztof Penderecki, Henryk Wieniawski, Krzysztof Komeda.

Literatura

Najsłynniejsi pisarze polscy to: Jan Kochanowski, Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Władysław Reymont, Stefan Żeromski, Stanisław Wyspiański, Jarosław Iwaszkiewicz, Witold Gombrowicz, Bruno Schulz, Zygmunt Krasiński, Stanisław Przybyszewski, Witkacy, Zbigniew Herbert, Wisława Szymborska, Czesław Miłosz i Stanisław Lem.

Początki literatury polskiej w średniowieczu

Polska literatura średniowieczna miała przede wszystkim charakter religijny. Przez wiele lat nieformalnym hymnem Polski pozostawała Bogurodzica. Pierwszym zapisanym zdaniem w języku polskim jest: Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj.

Renesans i Barok

Za tzw. "ojca piśmiennictwa polskiego" uznaje się Mikołaja Reja. Pierwszym wybitnym polskim lirykiem był Jan Kochanowski. W czasach baroku tworzyli Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.

Oświecenie

Polskie Oświecenie zaczęło się dosyć późno. W tym okresie tworzyli Ignacy Krasicki, autor pierwszej polskiej powieści Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Julian Ursyn Niemcewicz. Rozwijała się wtedy publicystyka, np. Hugona Kołłątaja. Wybitnym dziełem z tego okresu jest powieść Podróż do Ciemnogrodu Stanisława Kostki Potockiego.

Romantyzm

Pierwszym polskim romantykiem był Antoni Malczewski, autor wzorowanej na dziełach Byrona Marii. Romantyk Adam Mickiewicz był twórcą najważniejszej polskiej epopei narodowej Pana Tadeusza. Dramatopisarz Juliusz Słowacki uważany jest przez wielu historyków literatury za jednego z najwybitniejszych twórców w historii teatru. Tworzył wtedy także dramatopisarz Zygmunt Krasiński, wybitny poeta Cyprian Kamil Norwid.

Pozytywizm

Pozytywizm zapoczątkował proces przeobrażenia literatury pięknej w literaturę tendencyjną, która miała zapoznać Polaków z nowym programem i ukształtować nowe postawy społeczne. Powstały różne ważne i wielkie dzieła jak: Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, Lalka i Faraon Bolesława Prusa czy eseistyki Aleksandra Świętochowskiego. Bardzo ważnym pisarzem był także Józef Ignacy Kraszewski, zwany "pisarzem-instytucją".

Pozytywizm jest uważany za epokę, w której nastał regres poetycki, jednak na uwagę zasługuje twórczość Marii Konopnickiej oraz Adama Asnyka. Konopnicka tworzyła lirykę zaangażowania społecznego, wcielając w życie elementy poglądu pozytywistycznego sięgając do ludowej poezji chłopskiej. Ważną częścią jej twórczości są bajki dla dzieci, wiersze patriotyczne a także Rota, która pełniła funkcję hymnu narodowego. Adam Asnyk to autor licznych wierszy miłosnych, które są powszechne w czasach współczesnych. Są też śpiewane przez muzyków i wykorzystywane przez liryków opisujących przyrodę, głównie tatrzańską.

Młoda Polska

Młoda Polska jest samookreśleniem grupy artystów z lat 1890-1918 i pochodzi z manifestu programowego Artura Górskiego, w którym skrytykował on pozytywistów i przedstawił program literacki młodych twórców. W programie zwrócono uwagę na ponadprzeciętność artysty, podniesiono go do rangi wieszcza, zwykłego człowieka zaś nazwano "filistrem", czyli osobą ograniczoną. Żądano wolności oraz oddzielenia sztuki od dziedzictwa kulturowego. Powstaje hasło "sztuka dla sztuki" oznaczające rezygnację z obywatelskich powinności piśmiennictwa, a położenie nacisku na indywidualizm i jednostkowe przeżycie. Jednocześnie niektórzy twórcy kontynuowali problematykę wyzwoleńczą. Wtedy tworzyli Jan Kasprowicz, Leopold Staff, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski. Ważną postacią okresu Młodej Polski był Stanisław Przybyszewski, z którego dorobku na uwagę zasługują powieść Il Regno Doloroso oraz autobiografia Moi współcześni.

XX wiek

Polska miała w XX w. czterech noblistów w dziedzinie literatury: Henryka Sienkiewicza, Władysława Reymonta, Czesława Miłosza i Wisławę Szymborską. Inny ważni pisarze to Witkacy, Bruno Schulz i Witold Gombrowicz, których zalicza się do awangardy; twórca fantastyki naukowej Stanisław Lem, który przewidział w swoich dziełach ogromną liczbę odkryć naukowych, które stały się faktem: biotechnologia, sieć, rzeczywistość wirtualna; reportażysta Ryszard Kapuściński, którego portrety innych kultur i nacji są szeroko cenione i przekładane na inne języki. Inni ważni pisarze to: Tadeusz Konwicki, Zbigniew Herbert, Jarosław Iwaszkiewicz, Stefan Wiechecki, Leopold Tyrmand, Stefan Chwin, Jerzy Prokopiuk, Robert Stiller, Piotr Kuncewicz, Paweł Jasienica, Tadeusz Różewicz, Józef Mackiewicz.

Obywatele krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarii nie potrzebują wizy na pobyt w Polsce niezależnie od jego długości.

Do 90 dniowego pobytu bez wizy na terenie Polski upoważnieni są obywatele: Andory, Argentyny, Australii, Boliwii, Brazylii, Brunei, Chile, Chorwacji, Ekwadoru, Gwatemali, Hondurasu, Hongkongu, Izraela, Japonii, Kanady, Kostaryki, Makau, Malezji, Meksyku, Monako, Nikaragui, Nowej Zelandii, Panamy, Paragwaju, Południowej Korei, Salwadoru, San Marino, Singapuru, Urugwaju, USA, Watykanu i Wenezueli.

Obywatele Białorusi, Ukrainy i Rosji od 1 października 2003 objęci są obowiązkiem wizowym, co jest następstwem polskiego członkostwa w strukturach UE od 1 maja 2004.



Języki